Είναι αδύνατον να έλθετε στην Ελασσόνα και να μην σας τραβήξη ο μαγνήτης του μοναστηριού που στέκεται πάνω στο λόφο της Ελασσόνος. Αυτό το μοναστήρι της Παναγίας της Ολυμπιωτίσσης αποτελεί όχι μόνον το καμάρι της Ελασσόνος, αλλά και όλης της περιφέρειας. Ευτυχώς δε παραμένει άθικτον. Δεν υπέστη τας τύχας άλλων μοναστηριών που διελύθησαν, θεώ, ηθέντα μη ιστορικά. Η ιστορικότης της Ολυμπιωτίσσης έκανε το μοναστήρι αυτό να ζήση και να διατηρηθή. Εν τούτοις δεν υπάρχει μοναστήρι της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας που να μην είναι ιστορικό. Κάθε ένα από αυτά έχει ιστορίαν όχι εκατοντάδων ετών, αλλά χιλιάδων ετών. Ατυχώς δεν επρόσεξε κανείς την ιστορία των. Δεν αναζήτησε να την εύρη. Έτσι πολλά μοναστήρια έχουν καταργηθή, θεωρηθέντα ότι δεν ήσαν ιστορικά. Αν είχεν ερευνηθή η ιστορία των, αν συνεκεντρώνοντο οι υπάρχοντες τοπικοί θρύλοι, θα εμένομε κατάπληκτοι. Θα εβλέπαμεν ότι και το πλέον ασήμαντο μοναστήρι της Θεσσαλίας έχει προέλευσιν που κρύπτεται εις τα βάθη της προϊστορίας. Προέλευσιν που συνδέεται με την πάλην και την αλλαγήν και την επικράτησιν των θρησκειών από χιλιάδων ετών γύρω από τον Όλυμπον… Συνέχεια Θρησκειών. Η μια θρησκεία διεδέχετο την άλλην, αλλά οι τόποι των λειτουργιών και των ναών έμεναν οι ίδιοι. Εις τους ίδιους τόπους εστήνοντο τα ιερά της νέας θρησκείας που είχεν επιβληθη. Η παλαιά θρησκεία κατηργείτο. Άλλα και πολλαί παραδόσεις της και πολλά σύμβολα της εισήρχεντο εις την νέαν θρησκείαν και οι τόποι έμεναν οι ίδιοι. Έτσι πολλά μοναστήρια γύρω από τον Όλυμπον είναι τόποι που άλλοτε ήσαν αφιερωμένοι εις την λατρείαν των Θεών του Ολύμπου. Οι ίδιοι δε αυτοί τόποι ήσαν αφιερωμένοι εις την λατρείαν των Τιτάνων που προϋπήρξαν ως θεότητες των Ολύμπιων Θεών. Και πρίν ακόμη οι ίδιοι τόποι ήσαν αφιερωμένοι εις τους πρό του Κρόνου και των Τιτάνων θεούς. Ιστορικά Μοναστηρια. Κάθε δε σχεδόν μοναστήρι και από αυτά που διετηρήθησαν και από όσα κατεργήθησαν, έχει μίαν ιστορίανπου δείχνει την συνέχειαν των θρησκειών. Ακριβώς όμως δι’ αυτό έπερεπε να είχε γίνει έρευνα γύρω από αυτά. Να βεβαιωθή η ιστορικότης των και να μη καταργηθούν. Η ιστορικότης άλλως τε η βεβαιωθείσα έσωσε και την Ολυμπιώτισσαν της Ελασσόνος. Και όμως το μονατήρι αυτό, που θεωρείται ηλικίας χιλίων ετών και δια τούτο νομίζεται πανάρχαιον, πρέπει να δεχθώμεν ότι είναι ιστορικώτερον από ότι πιστεύεται. Αλλά δεν επρόκειται πλέον περί του χριστιανικού κτητορικού του. Πρόκειται περί της αρχής δημιουργίας του Ολυμπιακού Πάνθεου και της πάλης μεταξύ Διός και του Κρόνου.Όλη αυτή η αλληλοδιάδοχος συνέχεια των θρησκειών (Κρόνος, Τιτάνες, Ζεύς και Ολύμπιοι Θεοί, Χριστιανική θρησκεία) είναι γραμμένη εις το μοναστήρι της Ολυμπιωτίσσης και εις πολλά από τα διαλυθέντα μοναστήρια τα περί τον Όλυμπον. Δηλαδή η ιστορία της δημιουργίας των δεν αναφέρει τέτοια πράγματα. Αλλά από τους θρύλους που κυκλοφορούν μπορεί να βγάλη κανείς βέβαια συμπεράσματα. Ας μαζέψωμε λοιπόν τους θρύλους και ας οδηγηθώμεν από αυτούς και να εύρωμεν την ιστορίαν των μοναστηριών. Το πράγμα ενέχει και από απόψεως εθνικής απέραντον σημασίαν. Αποδεικνύει ότι οι ελληνικοί πληθισμοί που μένουν εις τα μέρη αυτά είναι ντόπιοι από χιλιάδων ετών Το μοναστήρι της Ολυμπιωτίσσης της Ελασσόνος τιμάται επ’ ονόματι της Παναγίας. Θεωρείται δε η εικών της Παναγίας ως μια από τας εικόνας που ιστόρισεν ο ευαγγελιστής Λουκάς. Αλλά δεν πρόκειται περί αυτού. Εικόνες της Παναγίας ιστορηθείσαι από τον Λουκάν, φέρονται ότι είναι αρκεταί. Εν τούτοις ουδεμία έχει το ξεχωριστό αυτό ενδιαφέρον, που έχει η εικών της Παναγίας της Ολυμπιωτίσσης. Το εικόνισμα έχει μίαν πέτραν εις το στήθος. Ένα κομμάτι μικρή πέτρα που είναι περιβεβλημένη με ασήμι, όπως και η λοιπή εικών. Αλλά η πέτρα διακρίνεται. Η ιστορία της πέτρας του εικονίσματος ανάγεται εις εποχήν παλαιάν, σύμφωνα με τον κυκλοφορούντα θρύλον. Ο έλεγχος όμως του θρύλου αυτού μας κάνει να ιδούμε με έκπληξι μας ότι η παράδοσις του θρύλου είναι ημίχριστιανική. Παράδοσις που έχει σχέσιν με τον πόλεμον του Διός με τους Τιτάνας, γύρω από τα μέρη αυτά που είναι η Ολυμπιώτισσα, και που ευρίσκονται τόσα άλλα διαλυθέντα μοναστήρια. Τιτάνες και Ζευς και Τσοπάνης. Ιδού ο ρόλος της πέτρας της εικόνος, όπως τον διηγούνται εις όλην την περιφέρειαν της Ελασσόνος και γύρω από τον Όλυμπον. «Το μοναστήρι της Παναγίας της Ολυμπιωτίσσης, λέγουν οι κάτοικοι, ήτο επ’ ονόματι της μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Η εικών της Παναγίας ήτο σε ένα άλλο μέρος. Εις το χωριό Καρυά του όρους Τιτνάτα (βουνό των Τιτάνων). Το βουνό αυτό είναι παραφυάς του Ολύμπου και διατηρείται εις αυτό αρχαιότατον φρούριον. Όταν το μέρος αυτό το κατέλαβαν οι Φράγκοι (άλλοι λέγουν οι Τούρκοι), η εικών της Παναγίας έφυγε την νύχτα από την Καρυά και ετράβηξε προς την Ελασσόνα, δια να προφυλαχθή στο μοναστήρι που ήτο αφιερωμένο στο Χριστό. Ένα φώς έβγαινε από την εικόνα. Κάποιος τσοπάνης όμως που είδε το φώς τη νύχτα, εσκιάχτηκε και έρριξε κατά πάνω του μια πέτρα. Η πέτρα χτύπησε την εικόνα της Παναγίας στο στήθος και από τότε έμεινεν εκεί. Έτσι με την πέτρα ήλθε στο μοναστήρι της Ελασσόνος και σώζεται η πέτρα ως τα τώρα επάνω στην εικόνα. Ο Τσοπάνης εμαρμάρωσε και τα πρόβατα του και αυτά εμαρμάρωσαν. Και βλέπει κανείς μεταξύ Καρυάς – Σκαμνιάς των Τιτνάτων ως σήμερα ένα βράχο που μοιάζει με τσοπάνη και γύρω – γύρω άλλες μικρές πέτρες μικρότερες, που ήσαν τα πρόβατα του τσοπάνη. Από την εποχήν εκείνην το μοναστήρι της Ελασσόνος, που ετιμάτο εις το όνομα της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, τιμάται με το όνομα της Παναγίας. Εν τούτοις εις μνήμην της αλλαγής γίνεται και ιδιαιτέρα εορτή, την ημέραν της Μεταμορφώσεως. Από της 20 – 23 όμως του Αυγούσου κάθε χρόνο, έρχονται οι κάτοικοι της Καρυάς στην Ελασσόνα και παίρνουν την εικόνα της Παναγίας. Την πηγαίνουν στην εκκλησούλα της Καρυάς, που είναι χτισμένη επ’ ονόματι της Παναγίας, και είναι χτισμένη κοντά στους βράχους που παριστάνουν τον μαρμαρωμένον τσοπάνη. Αυτός είναι ο θρύλος γύρω από την εικόνα της Ολυμπιωτίσσης. Το νόημα των θρύλων. Τι κρύβεται εις αυτόν, δεν είναι δύσκολο να το αντιληφθεί κανείς. Είναι θρύλοι παλαιοτάτοι, έχουν ρίζας. Ρίζας από της εποχής που η θρησκεία του Διός του Ολυμπίου κατήργησε την θρησκείαν των Τιτάνων και του Κρόνου. Το βουνό που ήτο αρχικώς η Παναγιά λέγεται Τιτνάτα, ο Βυνό Τιτάνων. Ο τσοπάνης είναι ένας απολιθωμένος. Τιτάν. Η πέτρα που έχει η Παναγία εις στο στήθος και το φώς, ο αγών με πέτρες και κεραυνός μεταξύ Διός και Τιτάνων εις τα μέρη αυτά. Ο ναός της Ολυμπιωτίσσης ελέγετο άλλοτε της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, πιθανώτατα να ήτο ναός του Διός, μεταμορφωθείς εις ναόν της νέας θρησκείας. Άλλωστε μερικά σημεία των τειχών της Ολυμπιωτίσσης διακρίνονται ότι είναι αρχαιότατα. Έχουν σε ευρεθή και διάφορα ανάγλυφα αυτού, και η γή είναι γεμάτη από αρχαιότατα θραύσματα κεράμων, και τα ίχνη αρχαιοτάτου φρουρίου σώζονται. Έχομεν όμως και την ανάμνησιν του γεγονότος. Η Παναγία επιστρέφει μιάν φοράν το χρόνον εις την αρχικήν της θέσιν εις την Καρυά. Η Απολλωνιακή επιστροφή. Η επιστροφή αυτή, υπενθυμίζει την επιστροφή του Απόλλωνος, εκ των Δελφών εις την Θεσσαλίαν, προς τα Τέμπη, Εγίνετο δε επίσημος τελετή επιστροφής, εορταζομένη από Δελφών μέχρι Τεμπών, και ερμηνεύουσα την εκ της Θεσσαλίας αρχαιοτάτην προέλευσιν της λατρείας του Απόλλωνος. Αυτή είναι η ιστορία του θρύλου (των θρύλων μάλλον) γύρω από την Παναγία την Ολυμπιώτισσα της Ελασσόνος. Θρύλοι αλληλοδιαδόχων θρησκείων που κάθε μία κάτι άφισεν εις την νεωτέραν θρησκείαν. Οι θρύλοι αυτοί όμως δεν είναι οι μόνοι. Υπάρχουν άπειροι που δείχνουν την γύρω από τον γηραίον Όλυμπον πάλην και συνέχισιν των θρησκειών.

Είναι αδύνατον να έλθετε στην Ελασσόνα και να μην σας τραβήξη ο μαγνήτης του μοναστηριού που στέκεται πάνω στο λόφο της Ελασσόνος. Αυτό το μοναστήρι της Παναγίας της Ολυμπιωτίσσης αποτελεί όχι μόνον το καμάρι της Ελασσόνος, αλλά και όλης της περιφέρειας. Ευτυχώς δε παραμένει άθικτον. Δεν υπέστη τας τύχας άλλων μοναστηριών που διελύθησαν, θεώ, ηθέντα μη ιστορικά. Η ιστορικότης της Ολυμπιωτίσσης έκανε το μοναστήρι αυτό να ζήση και να διατηρηθή. Εν τούτοις δεν υπάρχει μοναστήρι της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας που να μην είναι ιστορικό. Κάθε ένα από αυτά έχει ιστορίαν όχι εκατοντάδων ετών, αλλά χιλιάδων ετών. Ατυχώς δεν επρόσεξε κανείς την ιστορία των. Δεν αναζήτησε να την εύρη. Έτσι πολλά μοναστήρια έχουν καταργηθή, θεωρηθέντα ότι δεν ήσαν ιστορικά. Αν είχεν ερευνηθή η ιστορία των, αν συνεκεντρώνοντο οι υπάρχοντες τοπικοί θρύλοι, θα εμένομε κατάπληκτοι. Θα εβλέπαμεν ότι και το πλέον ασήμαντο μοναστήρι της Θεσσαλίας έχει προέλευσιν που κρύπτεται εις τα βάθη της προϊστορίας. Προέλευσιν που συνδέεται με την πάλην και την αλλαγήν και την επικράτησιν των θρησκειών από χιλιάδων ετών γύρω από τον Όλυμπον… Συνέχεια Θρησκειών. Η μια θρησκεία διεδέχετο την άλλην, αλλά οι τόποι των λειτουργιών και των ναών έμεναν οι ίδιοι. Εις τους ίδιους τόπους εστήνοντο τα ιερά της νέας θρησκείας που είχεν επιβληθη. Η παλαιά θρησκεία κατηργείτο. Άλλα και πολλαί παραδόσεις της και πολλά σύμβολα της εισήρχεντο εις την νέαν θρησκείαν και οι τόποι έμεναν οι ίδιοι. Έτσι πολλά μοναστήρια γύρω από τον Όλυμπον είναι τόποι που άλλοτε ήσαν αφιερωμένοι εις την λατρείαν των Θεών του Ολύμπου. Οι ίδιοι δε αυτοί τόποι ήσαν αφιερωμένοι εις την λατρείαν των Τιτάνων που προϋπήρξαν ως θεότητες των Ολύμπιων Θεών. Και πρίν ακόμη οι ίδιοι τόποι ήσαν αφιερωμένοι εις τους πρό του Κρόνου και των Τιτάνων θεούς. Ιστορικά Μοναστηρια. Κάθε δε σχεδόν μοναστήρι και από αυτά που διετηρήθησαν και από όσα κατεργήθησαν, έχει μίαν ιστορίανπου δείχνει την συνέχειαν των θρησκειών. Ακριβώς όμως δι’ αυτό έπερεπε να είχε γίνει έρευνα γύρω από αυτά. Να βεβαιωθή η ιστορικότης των και να μη καταργηθούν. Η ιστορικότης άλλως τε η βεβαιωθείσα έσωσε και την Ολυμπιώτισσαν της Ελασσόνος. Και όμως το μονατήρι αυτό, που θεωρείται ηλικίας χιλίων ετών και δια τούτο νομίζεται πανάρχαιον, πρέπει να δεχθώμεν ότι είναι ιστορικώτερον από ότι πιστεύεται. Αλλά δεν επρόκειται πλέον περί του χριστιανικού κτητορικού του. Πρόκειται περί της αρχής δημιουργίας του Ολυμπιακού Πάνθεου και της πάλης μεταξύ Διός και του Κρόνου.Όλη αυτή η αλληλοδιάδοχος συνέχεια των θρησκειών (Κρόνος, Τιτάνες, Ζεύς και Ολύμπιοι Θεοί, Χριστιανική θρησκεία) είναι γραμμένη εις το μοναστήρι της Ολυμπιωτίσσης και εις πολλά από τα διαλυθέντα μοναστήρια τα περί τον Όλυμπον. Δηλαδή η ιστορία της δημιουργίας των δεν αναφέρει τέτοια πράγματα. Αλλά από τους θρύλους που κυκλοφορούν μπορεί να βγάλη κανείς βέβαια συμπεράσματα. Ας μαζέψωμε λοιπόν τους θρύλους και ας οδηγηθώμεν από αυτούς και να εύρωμεν την ιστορίαν των μοναστηριών. Το πράγμα ενέχει και από απόψεως εθνικής απέραντον σημασίαν. Αποδεικνύει ότι οι ελληνικοί πληθισμοί που μένουν εις τα μέρη αυτά είναι ντόπιοι από χιλιάδων ετών Το μοναστήρι της Ολυμπιωτίσσης της Ελασσόνος τιμάται επ’ ονόματι της Παναγίας. Θεωρείται δε η εικών της Παναγίας ως μια από τας εικόνας που ιστόρισεν ο ευαγγελιστής Λουκάς. Αλλά δεν πρόκειται περί αυτού. Εικόνες της Παναγίας ιστορηθείσαι από τον Λουκάν, φέρονται ότι είναι αρκεταί. Εν τούτοις ουδεμία έχει το ξεχωριστό αυτό ενδιαφέρον, που έχει η εικών της Παναγίας της Ολυμπιωτίσσης. Το εικόνισμα έχει μίαν πέτραν εις το στήθος. Ένα κομμάτι μικρή πέτρα που είναι περιβεβλημένη με ασήμι, όπως και η λοιπή εικών. Αλλά η πέτρα διακρίνεται. Η ιστορία της πέτρας του εικονίσματος ανάγεται εις εποχήν παλαιάν, σύμφωνα με τον κυκλοφορούντα θρύλον. Ο έλεγχος όμως του θρύλου αυτού μας κάνει να ιδούμε με έκπληξι μας ότι η παράδοσις του θρύλου είναι ημίχριστιανική. Παράδοσις που έχει σχέσιν με τον πόλεμον του Διός με τους Τιτάνας, γύρω από τα μέρη αυτά που είναι η Ολυμπιώτισσα, και που ευρίσκονται τόσα άλλα διαλυθέντα μοναστήρια. Τιτάνες και Ζευς και Τσοπάνης. Ιδού ο ρόλος της πέτρας της εικόνος, όπως τον διηγούνται εις όλην την περιφέρειαν της Ελασσόνος και γύρω από τον Όλυμπον. «Το μοναστήρι της Παναγίας της Ολυμπιωτίσσης, λέγουν οι κάτοικοι, ήτο επ’ ονόματι της μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Η εικών της Παναγίας ήτο σε ένα άλλο μέρος. Εις το χωριό Καρυά του όρους Τιτνάτα (βουνό των Τιτάνων). Το βουνό αυτό είναι παραφυάς του Ολύμπου και διατηρείται εις αυτό αρχαιότατον φρούριον. Όταν το μέρος αυτό το κατέλαβαν οι Φράγκοι (άλλοι λέγουν οι Τούρκοι), η εικών της Παναγίας έφυγε την νύχτα από την Καρυά και ετράβηξε προς την Ελασσόνα, δια να προφυλαχθή στο μοναστήρι που ήτο αφιερωμένο στο Χριστό. Ένα φώς έβγαινε από την εικόνα. Κάποιος τσοπάνης όμως που είδε το φώς τη νύχτα, εσκιάχτηκε και έρριξε κατά πάνω του μια πέτρα. Η πέτρα χτύπησε την εικόνα της Παναγίας στο στήθος και από τότε έμεινεν εκεί. Έτσι με την πέτρα ήλθε στο μοναστήρι της Ελασσόνος και σώζεται η πέτρα ως τα τώρα επάνω στην εικόνα. Ο Τσοπάνης εμαρμάρωσε και τα πρόβατα του και αυτά εμαρμάρωσαν. Και βλέπει κανείς μεταξύ Καρυάς – Σκαμνιάς των Τιτνάτων ως σήμερα ένα βράχο που μοιάζει με τσοπάνη και γύρω – γύρω άλλες μικρές πέτρες μικρότερες, που ήσαν τα πρόβατα του τσοπάνη. Από την εποχήν εκείνην το μοναστήρι της Ελασσόνος, που ετιμάτο εις το όνομα της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, τιμάται με το όνομα της Παναγίας. Εν τούτοις εις μνήμην της αλλαγής γίνεται και ιδιαιτέρα εορτή, την ημέραν της Μεταμορφώσεως. Από της 20 – 23 όμως του Αυγούσου κάθε χρόνο, έρχονται οι κάτοικοι της Καρυάς στην Ελασσόνα και παίρνουν την εικόνα της Παναγίας. Την πηγαίνουν στην εκκλησούλα της Καρυάς, που είναι χτισμένη επ’ ονόματι της Παναγίας, και είναι χτισμένη κοντά στους βράχους που παριστάνουν τον μαρμαρωμένον τσοπάνη. Αυτός είναι ο θρύλος γύρω από την εικόνα της Ολυμπιωτίσσης. Το νόημα των θρύλων. Τι κρύβεται εις αυτόν, δεν είναι δύσκολο να το αντιληφθεί κανείς. Είναι θρύλοι παλαιοτάτοι, έχουν ρίζας. Ρίζας από της εποχής που η θρησκεία του Διός του Ολυμπίου κατήργησε την θρησκείαν των Τιτάνων και του Κρόνου. Το βουνό που ήτο αρχικώς η Παναγιά λέγεται Τιτνάτα, ο Βυνό Τιτάνων. Ο τσοπάνης είναι ένας απολιθωμένος. Τιτάν. Η πέτρα που έχει η Παναγία εις στο στήθος και το φώς, ο αγών με πέτρες και κεραυνός μεταξύ Διός και Τιτάνων εις τα μέρη αυτά. Ο ναός της Ολυμπιωτίσσης ελέγετο άλλοτε της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, πιθανώτατα να ήτο ναός του Διός, μεταμορφωθείς εις ναόν της νέας θρησκείας. Άλλωστε μερικά σημεία των τειχών της Ολυμπιωτίσσης διακρίνονται ότι είναι αρχαιότατα. Έχουν σε ευρεθή και διάφορα ανάγλυφα αυτού, και η γή είναι γεμάτη από αρχαιότατα θραύσματα κεράμων, και τα ίχνη αρχαιοτάτου φρουρίου σώζονται. Έχομεν όμως και την ανάμνησιν του γεγονότος. Η Παναγία επιστρέφει μιάν φοράν το χρόνον εις την αρχικήν της θέσιν εις την Καρυά. Η Απολλωνιακή επιστροφή. Η επιστροφή αυτή, υπενθυμίζει την επιστροφή του Απόλλωνος, εκ των Δελφών εις την Θεσσαλίαν, προς τα Τέμπη, Εγίνετο δε επίσημος τελετή επιστροφής, εορταζομένη από Δελφών μέχρι Τεμπών, και ερμηνεύουσα την εκ της Θεσσαλίας αρχαιοτάτην προέλευσιν της λατρείας του Απόλλωνος. Αυτή είναι η ιστορία του θρύλου (των θρύλων μάλλον) γύρω από την Παναγία την Ολυμπιώτισσα της Ελασσόνος. Θρύλοι αλληλοδιαδόχων θρησκείων που κάθε μία κάτι άφισεν εις την νεωτέραν θρησκείαν. Οι θρύλοι αυτοί όμως δεν είναι οι μόνοι. Υπάρχουν άπειροι που δείχνουν την γύρω από τον γηραίον Όλυμπον πάλην και συνέχισιν των θρησκειών.

Φαλτάιτς, Κ.

Φαλτάιτς, Κ. (EL)

Παραδόσεις

Λάρισα, Ελασσόνα

1938

Academy of Athens

Archives of Proverbs and Popular Legends of the Hellenic Folklore Research Centre, Academy of Athens

Κ. Φαλτάϊτς, Εφημ. “Εθνική”, Ελασσών, 3 Ιουνίου 1938

Text

Greek