ΒΑΓΙΑ,Βοιωτίας- Αι παραδόσεις και οι θρύλοι που διατηρούνται στο χωριό αυτό και στα γειτονικά χωριά γύρω από τον μύθο της Σφιγγός θα έπρεπε να συγκεντρωθούν και να αποτελέσουν το αντικείμενον μιας ιδιαιτέρας μελέτης. Μιας ιστορικομυθολογικής μονογραφίας. Άλλως τε δεν συμβαίνει, δεν παρατηρείται το φαινόμενον αυτό μόνον εδώ. Εις όλην την Ελλάδα διατηρούνται και ζούν παλαιότατοι θρύλοι, που συνδέονται με μυθολογικάς εποχάς παλαιοτάτας. Οι κάτοικοι της Ελλάδος διετήρησαν τας παραδόσεις των με καταπληκτικήν πίστιν. Τας εφύλαξαν ως πολύτιμα κειμήλια. Μόνον που οι τωρινοί μελετηταί δεν κατεδέχθησαν ή δεν εσκέφθηκαν να ερωτήσουν τον κομσάκη, τον λαό. Αυτό είναι το μεγάλο ελάττωμα των συγχρόνων ερευνητών. Επίστευσαν, ότι μεταξύ της παλαιάς εποχής και της τωρινής δεν υπάρχει κανένας δεσμός. Ενώ οι δεσμοί είναι ακατάλυτοι. Εδώ στα Βάγια και τα μικρά παιδιά μιλούν για την Σ΄φγγα. Έχουν συγκεντρωθή αρκετά παιδιά μαζί με τους μεγάλους και παίρνουν μέρος στη συζήτησι. Εκφέρουν δε γνώμας και αυτά ή συμπληρώνουν τους μεγάλους. Δίδουν πληροφορίας που τας έχουν ακούσει από τους παππούδες των. Ορίστε ένας από τους μικρούς αυτούς : o Δημήτριος Μερκούρης. Ένδεκα ετών παιδί, μαθητής της 4ης του Δημοτικού. Λέγει : -Η Σφίγγα ήτανε ένα θηρίο, ένα ζώο που έτρωγε τους ανθρώπους. Μου το είπεν ο παππούς μου. Κρυβότανε στο βουνό απέναντι, από κεί που περνά ο σιδηρόδρομος, σε μια μεγάλη πέτρα ο σιδηρόδρομος, σε μια μεγάλη πέτρα στη θέσι που λέγεται του Γαβρίλη. Αυτό το ζώον έλεγεν ένα αίνιγμα : είναι ένα πράμα. Το πρωί ξημερώνει με τέσσερα, το μεσημέρι με δύο και το βράδυ με τρία. Όποιος δεν το εύρισκε, τον έτρωγε. Αυτό το θηρίο πνίγηκε μόλις ένας άνθρωπος έλυσε το αίνιγμα. Επεσενάτο τον βράχο και γκρεμίστηκε. Η ΚΑΤΑΒΟΘΡΑ ΤΟΥ ΦΑΓΑ Αυτά λέγει ο μικρός Μερκούρης. Γεννάται όμως ένα ζήτημα, από ποιο μέρος έπεσεν η Σφίγγα. Κατά την αντίληψι του Θ ωμά Αγγέλου, κτίστου, 35 ετών, η Σφίγγα μπορεί να έπεσε μέσα στην καταβόθρα που υπάρχει ως σήμερα και η οποία απέχει περί τα εκατό μέτρα από την σιδηροδρομική γραμμή. Αυτή η καταβόθρα είναι φυσική. Δέχεται τα νερά του κάμπου του Φαγά, πρέπει δε να καθαρίζεται τακτικά. Αν δεν καθαρισθή γεμίζει και τότε τα νερά πλημμυρίζουν μιαν έκτασι από 3-4.000 στρέμματα. Την καταβόθρα αυτή εκαθάρισε και έκτισε με λιθοδομήν το 1925 η Κοινότης των Βαγίων, αλλά από τότε έχει γεμίσει αρκετά πάλι με χώματα και θέλει καθάρισμα. Το βάθος της είναι ως εννέα μέτρα. Διόλου απίθανον, κατά τον Αγγέλου και κατ’άλλους κατοίκους της κωμοπόλεως, η Σφίγγα να έπεσε και να εκρημνίσθη εις την καταβόθρα αυτήν. Αν δε τότε ήτο φραγμένη και γεμάτη από νερά, μπορούσε και να επνίγη. Η ΠΑΡΑΔΟΣΙΣ ΑΚΟΜΗ ΠΛΗΣΙΕΣΤΡΑ.. Το ότι αι παραδόσεις περί της Σφιγγός διατηρούνται ζωνταναί εις τα Βάγια και εις τα γύρω χωριά, το πράγμα δεν είναι διόλου παράδοξον. Τα Βάγια δεν διατηρούν αρχαία ερείπια, αλλά φαίνεται ότι απετέλουν από ετών ένα μικρόν συνοικισμόν, ο οποίος διαρκώς εμεγάλωνε. Εις τα ρίζα όμως του όρους Φαγά,του αρχαίου Φικίου όρους, που έμενεν η Σφίγγα, διατηρούνται ερείπια αρχαίων συνοικισμών. Πολλοί από τους σημερινούς κατοίκους των Βαγίων είναι απόγονοι κατοίκων που ήλθαν από τα ερημωθέντα και εγκαταλειφθέντα ή καταστραφέντα χωριά και του όρους Φαγά και άλλων μερών. Τέτοια εγκαταλειφθντα και ερημωθέντα χωριά, των οποίων οι κάτοικοι συνωκίσθησαν εις τα Βάγια, είναι το Κοντοσκάλι, το Μαζαράκι, το Δουρδούμανι. Το Κοντοσκάλι είναι εις τους πρόποδας του Φάγα απέναντι από τον σιδηροδρομικόν σταθμόν. Τώρα τα χωριά αυτά δεν υπάρχουν. Οι κάτοικοι των όμως που ήσαν πλησιέστερα προς το λημέρι της Σφιγγός θα μετέφεραν τας παραδόσεις εις τα Βάγια. ΑΛΛΑΙ ΜΑΡΤΥΡΙΑΙ Είναι εύκολον να συγκεντρώση κανείς απειρίαν μαρτυριών γύρω από την Σφίγγα. Όλοι οι κάτοικοι ομοιομόρφως λέγουν ότι η Σφίγγα ήτο κατά το ήμισυ θηρίον. Τι θηρίον όμως ; Πολλοί την θεωρούν λεοντάρι ή ένα είδος λεονταριού. Το ότι επίσης η παράδοσις μετεδόθη από στόματος εις το στόμα, χωρίς την βοήθειαν των βιβλίων, φαίνεται από τας μαρτυρίας των αγγράματων γερόντων. – Εγώ, λέγει ο Παναγιώτης Θάνος, ετών 66, γεωργός, το άκουσα αυτό από τον παππού μου Κωνσταντή που ήταν ενενήντα χρονών. Ο παππούς μου δεν ήξερε γράμματα. Μου έλεγε τακτικά για το θηρίο που ήτανε στον Φαγά και έτρωγε τον κόσμο. ‘Οσον αφορά το κρησφύγετο της Σφιγγός, διάφοροι υποθέσεις γεννώνται. Το βουνό Φαγάς σήμερα είναι γυμνό. Έχει μόνον χαμηλούς θάμνους και πολύ χαμηλές εις νανώδη κατάστασιν αγριεληές. Μικρά φυτά από αγριεληές. Το γυμνό αυτό βουνό και τα συνεχόμενα με αυτό χαμηλότερα βραχώδη βουνά παλαιότερα, κατά την παράδοσιν, ήσαν κατάφυτα. Εύκολο επομένως ήτο να εκρύβετο εκεί η Σφίγξ. Είτε εις κανένα σπήλαιον, είτε σε καμμιά τρύπα μεγάλη. Έπειτα κατέβαινε στο σημείον του Φαγά που λέγεται Στενό, στην στενωπό δηλαδή που αποτελεί το πέρασμα μεταξύ Θηβών και Λεβαδείας, και εκεί έτρωγε τους ανθρώπους. Εις το σημείον αυτό ευρέθη αντιμέτωπος του ο Οιδίπους, έλυσε το αίνιγμα και η τρομερά Σφίγξ κατεκρημνίσθη. Έτσι ο δρόμος απηλευθερώθη και οι άνθρωποι από τότε μέχρι σήμερον περνούν ελεύθερα από τον δρόμον αυτόν. Εν τούτοις οφείλω να σημειώσω και την ιδικήν μου παρατήρησιν. Η παράδοσις της Σφιγγός είναι πρωτότυπος και δεν έχει ομοίαν άλλην εις άλλο μέρος της Ελλάδος. Εν τούτοις αν προσέξη κανείς περισσότερο, ευρίσκει ομοιότητας της παραδόσεως αυτής με την παράδοσιν για τας γοργόνας ή την γοργόνα της θαλάσσης που και αυτή ένα ερώτημα απευθύνει εις τους ναυτικούς και βυθίζει το πλοίον αν δεν απαντήσουν αυτοί εις το ερώτημα της όπως αυτή θέλει. Το ερώτημα είναι αν ζή ή όχι ο Μέγας Αλέξανδρος. Εφ’όσον και η Σφίγγα και αι γοργόναι είναι τέρατα του νερού διότι και η Σφίγγα έμενα παρά την Κωπαίδα- πρέπει να παρατηρήσωμεν ότι κάποια σχέσις υπάρχει μεταξύ της Γοργόνας και της Σφιγγός. Θα χρειασθή όμως να συνεχίσω την έρευνάν μου αυτήν, διότι δεν είναι μικρός ο σύνδεσμος και με τους δράκους που φυλάσσουν κατά τους δράκους που φυλάσσουν κατά τους θρύλους τα πηγάδια, τας πηγάς και τα νερά.

ΒΑΓΙΑ,Βοιωτίας- Αι παραδόσεις και οι θρύλοι που διατηρούνται στο χωριό αυτό και στα γειτονικά χωριά γύρω από τον μύθο της Σφιγγός θα έπρεπε να συγκεντρωθούν και να αποτελέσουν το αντικείμενον μιας ιδιαιτέρας μελέτης. Μιας ιστορικομυθολογικής μονογραφίας. Άλλως τε δεν συμβαίνει, δεν παρατηρείται το φαινόμενον αυτό μόνον εδώ. Εις όλην την Ελλάδα διατηρούνται και ζούν παλαιότατοι θρύλοι, που συνδέονται με μυθολογικάς εποχάς παλαιοτάτας. Οι κάτοικοι της Ελλάδος διετήρησαν τας παραδόσεις των με καταπληκτικήν πίστιν. Τας εφύλαξαν ως πολύτιμα κειμήλια. Μόνον που οι τωρινοί μελετηταί δεν κατεδέχθησαν ή δεν εσκέφθηκαν να ερωτήσουν τον κομσάκη, τον λαό. Αυτό είναι το μεγάλο ελάττωμα των συγχρόνων ερευνητών. Επίστευσαν, ότι μεταξύ της παλαιάς εποχής και της τωρινής δεν υπάρχει κανένας δεσμός. Ενώ οι δεσμοί είναι ακατάλυτοι. Εδώ στα Βάγια και τα μικρά παιδιά μιλούν για την Σ΄φγγα. Έχουν συγκεντρωθή αρκετά παιδιά μαζί με τους μεγάλους και παίρνουν μέρος στη συζήτησι. Εκφέρουν δε γνώμας και αυτά ή συμπληρώνουν τους μεγάλους. Δίδουν πληροφορίας που τας έχουν ακούσει από τους παππούδες των. Ορίστε ένας από τους μικρούς αυτούς : o Δημήτριος Μερκούρης. Ένδεκα ετών παιδί, μαθητής της 4ης του Δημοτικού. Λέγει : -Η Σφίγγα ήτανε ένα θηρίο, ένα ζώο που έτρωγε τους ανθρώπους. Μου το είπεν ο παππούς μου. Κρυβότανε στο βουνό απέναντι, από κεί που περνά ο σιδηρόδρομος, σε μια μεγάλη πέτρα ο σιδηρόδρομος, σε μια μεγάλη πέτρα στη θέσι που λέγεται του Γαβρίλη. Αυτό το ζώον έλεγεν ένα αίνιγμα : είναι ένα πράμα. Το πρωί ξημερώνει με τέσσερα, το μεσημέρι με δύο και το βράδυ με τρία. Όποιος δεν το εύρισκε, τον έτρωγε. Αυτό το θηρίο πνίγηκε μόλις ένας άνθρωπος έλυσε το αίνιγμα. Επεσενάτο τον βράχο και γκρεμίστηκε. Η ΚΑΤΑΒΟΘΡΑ ΤΟΥ ΦΑΓΑ Αυτά λέγει ο μικρός Μερκούρης. Γεννάται όμως ένα ζήτημα, από ποιο μέρος έπεσεν η Σφίγγα. Κατά την αντίληψι του Θ ωμά Αγγέλου, κτίστου, 35 ετών, η Σφίγγα μπορεί να έπεσε μέσα στην καταβόθρα που υπάρχει ως σήμερα και η οποία απέχει περί τα εκατό μέτρα από την σιδηροδρομική γραμμή. Αυτή η καταβόθρα είναι φυσική. Δέχεται τα νερά του κάμπου του Φαγά, πρέπει δε να καθαρίζεται τακτικά. Αν δεν καθαρισθή γεμίζει και τότε τα νερά πλημμυρίζουν μιαν έκτασι από 3-4.000 στρέμματα. Την καταβόθρα αυτή εκαθάρισε και έκτισε με λιθοδομήν το 1925 η Κοινότης των Βαγίων, αλλά από τότε έχει γεμίσει αρκετά πάλι με χώματα και θέλει καθάρισμα. Το βάθος της είναι ως εννέα μέτρα. Διόλου απίθανον, κατά τον Αγγέλου και κατ’άλλους κατοίκους της κωμοπόλεως, η Σφίγγα να έπεσε και να εκρημνίσθη εις την καταβόθρα αυτήν. Αν δε τότε ήτο φραγμένη και γεμάτη από νερά, μπορούσε και να επνίγη. Η ΠΑΡΑΔΟΣΙΣ ΑΚΟΜΗ ΠΛΗΣΙΕΣΤΡΑ.. Το ότι αι παραδόσεις περί της Σφιγγός διατηρούνται ζωνταναί εις τα Βάγια και εις τα γύρω χωριά, το πράγμα δεν είναι διόλου παράδοξον. Τα Βάγια δεν διατηρούν αρχαία ερείπια, αλλά φαίνεται ότι απετέλουν από ετών ένα μικρόν συνοικισμόν, ο οποίος διαρκώς εμεγάλωνε. Εις τα ρίζα όμως του όρους Φαγά,του αρχαίου Φικίου όρους, που έμενεν η Σφίγγα, διατηρούνται ερείπια αρχαίων συνοικισμών. Πολλοί από τους σημερινούς κατοίκους των Βαγίων είναι απόγονοι κατοίκων που ήλθαν από τα ερημωθέντα και εγκαταλειφθέντα ή καταστραφέντα χωριά και του όρους Φαγά και άλλων μερών. Τέτοια εγκαταλειφθντα και ερημωθέντα χωριά, των οποίων οι κάτοικοι συνωκίσθησαν εις τα Βάγια, είναι το Κοντοσκάλι, το Μαζαράκι, το Δουρδούμανι. Το Κοντοσκάλι είναι εις τους πρόποδας του Φάγα απέναντι από τον σιδηροδρομικόν σταθμόν. Τώρα τα χωριά αυτά δεν υπάρχουν. Οι κάτοικοι των όμως που ήσαν πλησιέστερα προς το λημέρι της Σφιγγός θα μετέφεραν τας παραδόσεις εις τα Βάγια. ΑΛΛΑΙ ΜΑΡΤΥΡΙΑΙ Είναι εύκολον να συγκεντρώση κανείς απειρίαν μαρτυριών γύρω από την Σφίγγα. Όλοι οι κάτοικοι ομοιομόρφως λέγουν ότι η Σφίγγα ήτο κατά το ήμισυ θηρίον. Τι θηρίον όμως ; Πολλοί την θεωρούν λεοντάρι ή ένα είδος λεονταριού. Το ότι επίσης η παράδοσις μετεδόθη από στόματος εις το στόμα, χωρίς την βοήθειαν των βιβλίων, φαίνεται από τας μαρτυρίας των αγγράματων γερόντων. – Εγώ, λέγει ο Παναγιώτης Θάνος, ετών 66, γεωργός, το άκουσα αυτό από τον παππού μου Κωνσταντή που ήταν ενενήντα χρονών. Ο παππούς μου δεν ήξερε γράμματα. Μου έλεγε τακτικά για το θηρίο που ήτανε στον Φαγά και έτρωγε τον κόσμο. ‘Οσον αφορά το κρησφύγετο της Σφιγγός, διάφοροι υποθέσεις γεννώνται. Το βουνό Φαγάς σήμερα είναι γυμνό. Έχει μόνον χαμηλούς θάμνους και πολύ χαμηλές εις νανώδη κατάστασιν αγριεληές. Μικρά φυτά από αγριεληές. Το γυμνό αυτό βουνό και τα συνεχόμενα με αυτό χαμηλότερα βραχώδη βουνά παλαιότερα, κατά την παράδοσιν, ήσαν κατάφυτα. Εύκολο επομένως ήτο να εκρύβετο εκεί η Σφίγξ. Είτε εις κανένα σπήλαιον, είτε σε καμμιά τρύπα μεγάλη. Έπειτα κατέβαινε στο σημείον του Φαγά που λέγεται Στενό, στην στενωπό δηλαδή που αποτελεί το πέρασμα μεταξύ Θηβών και Λεβαδείας, και εκεί έτρωγε τους ανθρώπους. Εις το σημείον αυτό ευρέθη αντιμέτωπος του ο Οιδίπους, έλυσε το αίνιγμα και η τρομερά Σφίγξ κατεκρημνίσθη. Έτσι ο δρόμος απηλευθερώθη και οι άνθρωποι από τότε μέχρι σήμερον περνούν ελεύθερα από τον δρόμον αυτόν. Εν τούτοις οφείλω να σημειώσω και την ιδικήν μου παρατήρησιν. Η παράδοσις της Σφιγγός είναι πρωτότυπος και δεν έχει ομοίαν άλλην εις άλλο μέρος της Ελλάδος. Εν τούτοις αν προσέξη κανείς περισσότερο, ευρίσκει ομοιότητας της παραδόσεως αυτής με την παράδοσιν για τας γοργόνας ή την γοργόνα της θαλάσσης που και αυτή ένα ερώτημα απευθύνει εις τους ναυτικούς και βυθίζει το πλοίον αν δεν απαντήσουν αυτοί εις το ερώτημα της όπως αυτή θέλει. Το ερώτημα είναι αν ζή ή όχι ο Μέγας Αλέξανδρος. Εφ’όσον και η Σφίγγα και αι γοργόναι είναι τέρατα του νερού διότι και η Σφίγγα έμενα παρά την Κωπαίδα- πρέπει να παρατηρήσωμεν ότι κάποια σχέσις υπάρχει μεταξύ της Γοργόνας και της Σφιγγός. Θα χρειασθή όμως να συνεχίσω την έρευνάν μου αυτήν, διότι δεν είναι μικρός ο σύνδεσμος και με τους δράκους που φυλάσσουν κατά τους δράκους που φυλάσσουν κατά τους θρύλους τα πηγάδια, τας πηγάς και τα νερά.

Φαλτάιτς, Κ.

Φαλτάιτς, Κ. (EL)

Παραδόσεις

Βοιωτία, Βάγια

1937

Academy of Athens

Archives of Proverbs and Popular Legends of the Hellenic Folklore Research Centre, Academy of Athens

Εφημερίδα Εθνικής, 19 Σεπτεμβρίου 1937, αρ. 10

Text

Greek