Με την μελέτη αυτή ερευνάται η κριτική του Νικολάου Επισκόπου Μεθώνης (δωδέκατος αιών.) επί της θεωρίας του Πρόκλου για τον «μεθεκτόν» ή τον «αμέθεκτον» Νουν. Ειδικώτερα, ο Πρόκλος εξετάζει την δυνατότητα υπάρξεως σχέσεως μεταξύ του Ενός προς τα Πολλά και αναφέρεται στις σχετικές διδασκαλίες του Πλάτωνος και του Πλωτίνου. Ο όρος «μέθεξις» στον Παρμενίδη του Πλάτωνος (130a-132d) εκφράζει την κοινωνία και την σχέση γενικώτερα μεταξύ των Ειδών και των αισθητών αντικειμένων (Πβ. Φαίδων 100d και Παρμενίδης 130c-131a). Επί πλέον o Πρόκλος, απηχών τις απόψεις του Πλάτωνος, υποστηρίζει ότι «όλα τα πράγματα ενυπάρχουν σ΄ όλα τα πράγματα», αλλά κάθε ένα αναλόγως προς την ενέργειά του. Στην διανόηση του Αριστοτέλους ο όρος «μέθεξις» φανερώνει την σχέση μεταξύ του υψηλού καθόλου και του χαμηλού μερικού. Η σημασία της έννοιας της «μεθέξεως» εκφράζεται με την εσωτερική μετοχή μεταξύ του μετεχομένου και του μετέχοντος και ερμηνεύεται με εξ γενικούς όρους: την αιτία, την δύναμη της, την ενέργειά της, την δύναμη των ενεργειών της, την ειδική δύναμη των ενεργειών της και τέλος το μετέχον καθ΄ εαυτόν με την δύναμη του ικανή να μετάσχη στο μετεχόμενον. Κατά τον Πρόκλο οι Ενάδες αποτελούν την απόπειρα ερμηνείας του πλωτινικού κοσμικού συστήματος, μέσω της οποίας τονίζεται ότι έτσι συγκροτούνται τα είδη του όντος και φανερώνονται τα όντα καθ΄ εαυτά στην με-ταφυσική ύποστασή τους. Οι ενάδες μετέχονται συμφώνως προς ένα γενικό κανόνα. Μεταξύ τους υπάρχει μια μεσάζουσα τάξη κατηγορικών όρων. Το κύριο πρόβλημα εν προκειμένω είναι η φανέρωση του γεγονότος ότι μια «αμέθεκτη ένας» είναι διακεκριμένη από τις άλλες μέσω του συσχετισμού της με κατώτερο βαθμό ενότητος, όπου πραγματοποιείται η ανάλυση σε μετεχόμενη «ενάδα» και σε «μετέχον» στοιχείο σ΄ αυτήν Στο φιλοσοφικό σύστημα του Πρόκλου η έννοια του Νοός κείται ως η βάση του όλου φιλοσοφικού στοχασμού του. Κάθε θείος Νους είναι τέλειος και αποτελεί την έκφραση όλων των άλλων νόων. Η διδασκαλία αυτή ελέγχεται από τον Μεθώνη Νικόλαον και κρίνεται ως αντιφατική καθ΄ όσον ο υπέρνοος Νούς είναι η μόνη αιτία των όντων, αισθητών και υπεραισθητών. Σε καμιά απολύτως περίπτωση, ισχυρίζεται ο Νικόλαος, η τελειότης του υπερτάτου Θείου και υπερνού Νου εξαρτάται από την μετοχή σ΄ αυτόν άλλων όντων, εντελώς εξαρτημένων και παραγομένων απ΄ αυτόν. Είναι γεγονός, τονίζει ο Πρόκλος, πως κάθε Νους εμπερικλείει σαφή εσωτερική γνώση του εαυτού του, ο δε πρώτος Νους έχει το πλεονέκτημα να γνωρίζη μόνον τον εαυτό του (εαυτόν άρα νοεί). Μέσω της γνώσεως ο νους μετέχει των γνωστικών αντικειμένων και αντιστρόφως τα γνωστικά αντικείμενα μετέχουν του νου. Εδώ ο Νικόλαος διατυπώνει σοβαρές επιφυλάξεις, καθ΄ όσον, κατ΄ αυτόν, μόνον ο θεός δύναται να γνωρίζη τον εαυτό του και εν συνεχεία και τα λοιπά όντα. Ο αμέθεκτος Νους εμφανίζει ορισμένα χαρακτηριστικά εν σχέσει προς την αιτίαν του, το αμέθεκτον υπέρτατον Ον. Ενώ το αμέθεκτον νπέρτατον Ον έχει ύπαρξη μέσω της ανθυπαρξεώς του και την υπερτάτην δύναμη, ως την αιτίαν του αυταιτίου του, ο αμέθεκτος Νους εμπεριέχει δυνάμει εν εαυτώ, και εν τε ενεργεία τον κάθε τι το υπάρχον στο σύμπαν, το οποίον, φυσικά, είναι κατώτερο του. Επομένως ο αμέθεκτος Νους είναι και η κύρια αιτία των όντων, πραγμα το οποίον ο Νικόλαος παντελώς αρνείται. Η κριτική του Νικολάου στρέφεται κυρίως κατά των απόψεων του Πρόκλου για τον μεθεκτόν Νουν. Ο αμέθεκτος Νους αποκαλύπτει την ύπαρξη μιας τάξεως μετεχομένων χαρακτηριστικών του. Κάθε ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του νου είναι καθ΄ εαυτό ένας ατομικός νους, δηλαδή αποτελεί ένα σύνολο στοιχείων, όπου συνυπάρχει η γνώση των αποτελεσμάτων των ενεργειών του νου δυνάμει. Επί πλέον κάθε ατομικός νους αντιπροσωπεύει μόνον ένα στοιχείον του αμεθέκτου νου. Ο αμέθεκτος νους, κατά τον Πρόκλο, είναι χωριστός από όλους τους μεθεκτούς νόες. Κατά την μέθεξη ο κατώτερος Νους μετέχει του ανωτέρου Νου μόνον μέσω της ελλάμψεως, η οποία εκπορεύεται από τον ανώτερον Νουν στον κατώτερον. Εδώ ο Πρόκλος. ελέγχεται από τον Νικόλαον ως αποδεχόμενος την θεωρία του συστήματος των πολλαπλών θεοτήτων. Η διδασκαλία του Πρόκλου για τον μεθεκτόν και τον αμέθεκτον νουν βοήθησε τους στοχαστές του Μεσαιώνος να συνδυάσουν την θεωρία της απορροής του Avicenna προς την χριστιανική διδασκαλία της δημιουργίας. Επι πλέον ο Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης ομιλεί για «αμεθέκτως μετεχόμενα» όντα, ο δε Νικόλαος δεν διστάζει να υιοθετήση την άποψη ότι ο Θεός είναι ταυτόχρονα «μεθεκτός» και «αμέθεκτος».
Academy of Athens
