Ο Πλωτίνος, όπως αποδεικνύει ο Bergson, αντικατέστησε τη νοοκρατία με την ενόραση του Ενός και τη δυνατότητα προσεγγίσεώς του δια της εκστάσεως. Αποδεικνύει συγχρόνως μέχρι ποιου βαθμού αυτή η ενόραση έχει ελαχίστη συνείδηση της εαυτού της. Η πρωτοτυπία του Πλωτίνου έγκειται στο ότι εισήγαγε σχεδόν ακούσια, μέσα στην κοσμική οικονομία, την καθαρή διάρκεια τουλάχιστον ως ζωή δραστήρια και μεταβαλλόμενη. Όμως, η πλωτινική ενόραση είναι μία παθητική, απλή ενόραση του θείου, ενώ εκείνη του Bergson είναι μια ενεργητική ενόραση που περνά αμέσως στα έργα, γεγονός που αποτελεί και την απόλυτη διαφορά ανάμεσα στον πλωτινικό και μπεργκσονικό μυστικισμό. Ο Πλωτίνος φτάνει στην ένωση-άπλωση, ο Bergson δρα και οπωσδήποτε δεν σκέπτεται να διαχωρίσει τη θέαση από την πράξη. Με τον Πλωτίνο φτάνουμε σε ένα είδος κορυφής απ΄ όπου ο Bergson θα διακρίνει ευκρινέστερα τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στους δύο μυστικισμούς. Η έκσταση του Πλωτίνου θα ήταν εκείνη των χριστιανών εάν ο πλατωνισμός δεν εναντιωνόταν στο να διασκορπιστεί σε έργα. Έτσι, εάν ο πλωτινισμός εμπεριέχει δυνάμει μία θεωρία διάρκειας που ο Πλωτίνος φαίνεται να αντικρούει, μία θεωρία συνειδήσεως όπου φαίνεται να εξαρτά πρωταρχικώς τα άμεσα δεδομένα από το νου, εάν καταλήγει να προσδώσει στη φιλοσοφία τη θέαση του Ενός ως κατ΄ εξοχήν σκοπόν της, αυτό γίνεται εξ αιτίας μιας μεγαλοφυούς αφαιρέσεως: άφησε να διαρραγεί ανάμεσα στην ενόραση και τη διαλεκτική εκείνη η ισορροπία που οι προκάτοχοι όπως και οι διάδοχοι του προσπάθησαν να συγκρατήσουν. Δεν κατόρθωσε όμως να κάνει το Ένα ζώντα Θεό, εφ΄ όσον η περιφρόνηση για την πράξη τον ωθούσε να αναζητήσει μια παθητική ευδαιμονία γι΄ αυτόν ακριβώς το λόγο κατά τον Bergson δεν πρόκειται για αυθεντική μυστική φιλοσοφία.
Academy of Athens
