Γέφυρες

Τόποι που συνενώθηκαν, εκστρατείες που συνεχίστηκαν, επικοινωνίες που δεν χάθηκαν. Όσο υπάρχουν γέφυρες ο άνθρωπος συνεχίζει να προχωρά, να δημιουργεί, να υπάρχει. Ο δρόμος δεν τελειώνει επειδή βρέθηκε μπροστά γκρεμός, ποτάμι, θάλασσα. Ο δρόμος συνεχίζει.  

Οι γέφυρες είναι η τρανταχτή απόδειξη ότι οι δρόμοι δεν μπορούν να σταματήσουν για οποιοδήποτε λόγο.  

Οι γέφυρες φέρνουν κοντά όχι μόνο ανθρώπους, αλλά και ιδέες, ιστορίες, αντικείμενα και γνώσεις. Γίνονται σύμβολα σύνδεσης και εξέλιξης που αντέχουν στον χρόνο, δημιουργώντας δεσμούς ανάμεσα σε ανθρώπους και τόπους.  

Η ανάγκη σύνδεσης για τις απέναντι όχθες οδήγησε στην επινόηση των γεφυρών, ένα από τα πρώτα δείγματα ανθρώπινης εφευρετικότητας. 

Η εξέλιξη της γεφυροποιίας ακολουθεί τρεις περιόδους.  

Η πρώτη περίοδος ξεκινά από τους προϊστορικούς χρόνους και λήγει με τους ρωμαϊκούς. Στην αρχή, μια γέφυρα αποτελούσε φυσική προέκταση ενός μονοπατιού, εμπνευσμένη από την ίδια τη φύση. Χωρίς τις απαραίτητες τεχνικές γνώσεις, οι πρώτες γέφυρες κατασκευάστηκαν από υλικά που προσέφερε το φυσικό περιβάλλον, όπως το ξύλο και η πέτρα, με ελάχιστη ανθρώπινη επεξεργασία και με την πλέξη σχοινιών. Οι πρώτες γέφυρες ήταν απλά υποστηριζόμενοι δοκοί, όπως επίπεδοι λίθοι ή κορμοί δέντρων.

Ο άνθρωπος της νεολιθικής εποχής θεωρείται ότι είχε ήδη την ικανότητα να μιμηθεί τα φυσικά τόξα. Επεξεργαζόταν μεγάλες πέτρες και τις τοποθετούσε σε καμπύλες μορφές, δημιουργώντας δομές που ακολουθούσαν την αρχή του τόξου.

Η γέφυρα του Αρκαδικού, γνωστή και ως γέφυρα της Καζάρμας, είναι μια γέφυρα της Μυκηναϊκής εποχής και βρίσκεται κοντά στο χωριό Αρκαδικό στην Αργολίδα. Θεωρείται η αρχαιότερη διατηρημένη γέφυρα στην Ευρώπη που εξακολουθεί να χρησιμοποιείται και η παλαιότερη μονότοξη. Κατασκευάστηκε με την κυκλώπεια τεχνική, δηλαδή με τεράστιους ακατέργαστους λίθους, χωρίς τη χρήση συνδετικού υλικού.

Η δεύτερη περίοδος αρχίζει τη Ρωμαϊκή εποχή και λήγει στις αρχές του 19ου αιώνα. Οι Ρωμαίοι ήταν αυτοί που ξεκίνησαν τη συστηματική κατασκευή γεφυρών προκειμένου να υποστηρίξουν τις στρατιωτικές τους εκστρατείες και να διευκολύνουν τη σύνδεση της Ρώμης με τις επαρχίες της Αυτοκρατορίας. Επίσης, οι Ρωμαίοι εισήγαγαν την επεξεργασία της πέτρας και τα τοξωτά γεφύρια. Η ανακάλυψη και η εξέλιξη του σκυροδέματος επέτρεψαν τη δημιουργία πιο ανθεκτικών και σύνθετων γεφυρών.

Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, οι γέφυρες εξελίχθηκαν σημαντικά, με κύριο χαρακτηριστικό την υιοθέτηση της οξυκόρυφης καμάρας, η οποία προσέφερε μεγαλύτερη σταθερότητα και μείωσε την πίεση στα στηρίγματα. Οι μεσαιωνικές γέφυρες δεν χρησίμευαν μόνο ως περάσματα, αλλά εξυπηρετούσαν πολλούς σκοπούς. Πάνω τους χτίζονταν παρεκκλήσια και καταστήματα, ενώ πολλές οχυρώνονταν με πύργους και τείχη για την προστασία από εχθρικές επιθέσεις.

Με την Αναγέννηση, σημειώνεται ακόμα μεγαλύτερη εξέλιξη στη γεφυροποιία. Συνεχίζεται η Ρωμαϊκή παράδοση των κυρτών γεφυρών, αλλά συνδυάζεται με νέα τεχνογνωσία, όπως οι διαγώνιοι δοκοί (αντιρρήδες ζευκτών) για μεγαλύτερη αντοχή.

Σημαντική πρόοδος έρχεται από τον 18ο και τον 19ο αιώνα λόγω της εξέλιξης της μηχανικής και της Βιομηχανικής Επανάστασης. Οι γέφυρες γίνονται σύμβολα προόδου και οικονομικής και τεχνολογικής ανάπτυξης. Νέα υλικά τίθενται σε χρήση, όπως ο χυτοσίδηρος, ο σφυρήλατος σίδηρος, το οπλισμένο σκυρόδεμα και ο χάλυβας. Το 1779 κατασκευάστηκε η πρώτη γέφυρα από χυτοσίδηρο στην Αγγλία, γνωστή και ως Σιδερένια Γέφυρα (Iron Bridge), η οποία διέσχιζε τον ποταμό Σέβερν.

Στην τρίτη περίοδο (αρχές του 19ου αιώνα μέχρι και σήμερα) έχουν καθιερωθεί τα πλήρως τα κατεργασμένα υλικά ενώ από τον 20ό αιώνα παρουσιάζονται νέες δυνατότητες όπως οι κρεμαστές και καλωδιωτές γέφυρες.

Πολλές από τις γέφυρες που κατασκευάστηκαν στην Ελλάδα, κυρίως κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, αποτελούν σημαντικά έργα της λαϊκής αρχιτεκτονικής και μνημεία παράδοσης, ενώ διακρίνονται για την απλότητα και τη λειτουργικότητά τους. Τοποθετημένες σε γραφικά τοπία και εναρμονισμένες πλήρως με το φυσικό περιβάλλον προσφέρουν εικόνες εξαιρετικής αισθητικής, ενώ παράλληλα αποτελούν πηγή έμπνευσης για θρύλους, δοξασίες, ποιητικές δημιουργίες κλπ. Οι χωρικοί μιας κοινότητας παραδοσιακά καλούσαν τους μαστόρους με τα μπουλούκια, ομάδες τεχνιτών, που αναλάμβαναν τη σχεδίαση και την κατασκευή του γεφυριού. Κύρια υλικά που χρησιμοποιούνταν ήταν ο σχιστόλιθος, ο ασβεστόλιθος και ο ψαμμόλιθος, ενώ το υλικό που τοποθετούνταν ανάμεσα στις πέτρες αποτελούνταν από ένα μίγμα τριμμένου κεραμιδιού, σβησμένου ασβέστη, ελαφρόπετρας, χώματος, νερού και ξερού χόρτου. Για να βελτιώσουν την αποτελεσματικότητα αυτού του μίγματος, προσέθεταν μαλλί ζώων και ασπράδια αυγών. Οι καταρρεύσεις των γεφυριών συχνά αποδίδονταν σε υπερφυσικές δυνάμεις και πολλές φορές η λύση ήταν η θυσία ενός ανθρώπου ή ενός ζώου. 

Η θεματική αυτή έκθεση περιλαμβάνει φωτογραφίες, χαρακτικά και έργα ζωγραφικής, όπου απεικονίζονται γέφυρες είτε αυτούσιες ως κεντρικά στοιχεία είτε ως λεπτομέρειες στο παρασκήνιο. Θα βρείτε φωτογραφίες και εικονογραφήσεις με γνωστά ελληνικά γεφύρια, όπως το Γεφύρι της Άρτας και του Γοργοπόταμου, κάρτ ποστάλ και φωτογραφίες με γεφύρια των Βαλκανίων και της Μικράς Ασίας, φωτογραφικά ντοκουμέντα από την κατασκευή γεφυρών καθώς και φωτογραφίες από γέφυρες που κατασκέυασε το Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα για την Μικρασιατική Εκστρατεία.