Εφυαλωμένη Kεραμική

Ένας αρχαιόλογος σίγουρα θα συναντήσει στο ανασκαφικό πεδίo ακέραια αγγεία ή θραύσματα (όστρακα). Βέβαιη είναι, δε, σε κάθε Βυζαντινή ανασκαφή, η ανεύρεση εφυαλωμένης κεραμικής, τα δείγματα της οποίας καλύπτουν χρονικά την περίοδο από τον 9ο έως τον 15ο αιώνα.

Ο όρος εφυαλωμένη αναφέρεται σε πήλινα τέχνεργα καθημερινής χρήσης (πινάκια, κύπελλα, οινοχόες, σαλτσάρια κ.α.) που φέρουν υάλωμα στην εσωτερική κυρίως επιφάνεια που εξασφάλιζε την στεγανοποίηση του σκεύους αλλά και την ομαλοποίηση και στιλπνότητα της επιφάνειας του ώστε να αναδεικνύεται η υπάρχουσα διακόσμηση.

Τέσσερις είναι οι τεχνικές διακόσμησης των Βυζαντινών εφυαλωμένων κεραμικών: η γραπτή, η εγχάρακτη, η ανάγλυφη και η επιπεδόγλυφη (champlevé). Στην τελευταία, αφαιρείται όλο το επίχρισμα ώστε να προβάλλονται πάνω στον σκουρόχρωμο πηλό οι ανοιχτόχρωμες μορφές. Κυριαρχεί η εγχάρακτη διακόσμηση (sgraffito): μετά το πλάσιμο του αγγείου στον τροχό και την προσθήκη της βάσης, τόσο η εσωτερική όσο και η εξωτερική του επιφάνεια καλυπτόταν με λευκό επίχρισμα, επάνω στο οποίο οι δημιουργοί χάρασσαν τα επιθυμητά σχέδια. Μετά το πρώτο ψήσιμο, κάλυπταν το αγγείο με λεπτό στρώμα γυαλιού και ακολουθούσε η τελική όπτηση. Είναι εντυπωσιακό ότι τα ίδια βήματα ακολουθεί και ένας σύγχρονος κεραμίστας!

Είναι ξεκάθαρο ότι οι Βυζαντινοί κεραμείς, αγγειοπλάστες και αγγειογράφοι, πέρα από την χρηστικότητα, ενδιαφέρονταν για τον αισθητικό αντίκτυπο των έργων τους. Τα διακοσμητικά θέματα σε αυτά τα πήλινα σκεύη καθημερινής χρήσης (ζώα, πουλιά, ψάρια, φυτικά και γεωμετρικά μοτίβα), μακριά από τις δεσμεύσεις της λατρευτικής τέχνης, αποπνέουν μια ναΐφ αίσθηση και μας μεταφέρουν στον καθημερινό βίο των ανθρώπων στο Βυζάντιο. Συνάμα, όπως κάθε ανασκαφικό εύρημα, μας επιτρέπουν να διαγνώσουμε το κοινωνικό, οικονομικό και εμπορικό γίγνεσθαι της εποχής. Ιδιαίτερο αισθητικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι λαμπερές αποχρώσεις του πράσινου και της ώχρας που προκύπτουν από τα οξείδια των μετάλλων (σίδηρος, χαλκός) που περιείχε το βερνίκι με το οποίο αλείφονταν τα αγγεία κατά την τελική όπτηση.

Κατά την Οθωμανική περίοδο, τα κεραμικά εργαστήρια συνεχίζουν να παράγουν μεγάλες ποσότητες εφυαλωμένων αγγείων με τα διακοσμητικά θέματα άλλοτε να διαφοροποιούνται και άλλοτε να παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες με αυτά των βυζαντινών προγόνων τους και είναι πολλές οι συνάφειες ανάμεσα στα βυζαντινά εφυαλωμένα κεραμικά και σε δείγματα της εφυαλωμένης Κινεζικής και Ισλαμικής αγγειοπλαστικής, τόσο στα μοτίβα όσο και στην τεχνική διακόσμησης.

Σε αυτή τη Θεματική Έκθεση εξερευνούμε τα εφυαλωμένα κεραμικά των Βυζαντινών, Οθωμανικών και νεότερων χρόνων που ελκύουν το ενδιαφέρον αρχαιολόγων, ιστορικών της τέχνης και σύγχρονων κεραμέων.