Μουσικά όργανα

Η μουσική, η πιο άυλη απ’ όλες τις τέχνες είναι, στην πραγματικότητα, η σκληρότερα υποδουλωμένη στην τυραννία της ύλης. Η ιστορία της είναι αξεδιάλυτα δεμένη μ’ εκείνη της κατασκευής μουσικών οργάνων, απαράλλαχτα όπως η ιστορία ενός λαού ακολουθεί την καμπύλη της εξέλιξης των εξοπλισμών του.

Ε. Βυλερμόζ, Ιστορία της Μουσικής, Αθήνα, Υποδομή, 1979

Τα μουσικά όργανα είναι από τα σημαντικότερα πολιτιστικά αντικείμενα. Όργανο στη μουσική θεωρείται μια χειρωνακτική κατασκευή με τη δυνατότητα να παράγει ήχους που χρησιμοποιούνται μουσικά. Για όσα είναι απλά, προέρχονται απευθείας από τη φύση και δεν έχουν υποστεί κάποια επεξεργασία χρησιμοποιείται ο όρος ηχητική συσκευή ή ηχητικό αντικείμενο. Όργανο θεωρείται και η ανθρώπινη φωνή, όμως συνήθως δεν συμπεριλαμβάνεται στα μουσικά όργανα, αλλά χρησιμοποιείται περισσότερο ως κριτήριο δοκιμασίας της αρτιότητάς τους.

Η παραδοσιακή και ευρεία διαδεδομένη μέθοδο κατηγοριοποίησης, διακρίνει τα μουσικά όργανα σε τρεις κατηγορίες: έγχορδα, πνευστά και κρουστά.

Σύμφωνα με τη μέθοδο ταξινόμησης Χόρνμποστελ και Σακς, η οποία βασίζεται στη φύση των δονούμενων σωμάτων (τα οποία προορίζονται για την παραγωγή ήχου), στον τρόπο παραγωγής του ήχου και στον τρόπο παιξίματος και κατασκευής του οργάνου, τα μουσικά όργανα διακρίνονται σε 4 μεγάλες κατηγορίες: στα ιδιόφωνα, στα μεμβρανόφωνα, στα χορδόφωνα και στα αερόφωνα.

Τα ιδιόφωνα και τα μεμβρανόφωνα αποτελούν τα κρουστά, όπως γενικά έχει επικρατήσει να ονομάζονται, και είναι τα αρχαιότερα μουσικά όργανα. Στα ιδιόφωνα ο ήχος παράγεται από την κρούση ή τη δόνηση του ίδιου του οργάνου. Στα μεμβρανόφωνα ο ήχος παράγεται με κρούση στην επιφάνεια μεμβρανών ή δερμάτων, τεντωμένων σε κατάλληλα ηχεία. Το χτύπημα του χεριού πάνω σε ένα αντικείμενο ή το χτύπημα δύο αντικειμένων μεταξύ τους παράγει ήχο και δημιουργεί αυτόματα ένα ιδιόφωνο όργανο. Κάθε αντικείμενο μπορεί επομένως να χρησιμοποιηθεί ως τέτοιο όργανο, πράγμα που καθιστά την ποικιλία τους ανεξάντλητη, τόσο στους λαϊκούς πολιτισμούς όσο και στην ορχήστρα. Επίσης, είναι προφανές ότι μπορεί να υπάρχουν πάρα πολλές παραλλαγές αυτών των οργάνων. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με τα μεμβρανόφωνα, παρόλο που τα είδη και οι ποικιλίες τους είναι πολύ λιγότερες.

Στα χορδόφωνα ο ήχος παράγεται από τη δόνηση μιας τεντωμένης χορδής, η οποία είναι συνήθως κατασκευασμένη από φυτική ίνα, έντερο ζώου, μετάξι, μέταλλο ή πλαστική ύλη.

Στα αερόφωνα ο ήχος παράγεται από τη δόνηση μιας στήλης αέρα. Η ηχητική πηγή είναι ο ίδιος ο αέρας, που συνήθως βρίσκεται περιορισμένος σε ένα συγκεκριμένο χώρο, όπως ένας σωλήνας.

Η έννοια της καθαρής οργανικής μουσικής, εκείνης δηλαδή που παίζεται και ακούγεται ανεξάρτητα από ανθρώπινη φωνή και λόγο (τραγούδι) ή ανεξάρτητα από κίνηση (χορό) είναι χαρακτηριστικό σχεδόν αποκλειστικά δυτικοευρωπαϊκό. Τα μουσικά όργανα σε όλους τους παραδοσιακούς πολιτισμούς, από τα πανάρχαια χρόνια, λειτουργούν σχεδόν αποκλειστικά μαζί με το τραγούδι και τον χορό.

Η θεματική αυτή έκθεση επικεντρώνεται στην υλική πλευρά της μουσικής, στα μουσικά όργανα, και περιλαμβάνει τεκμήρια από την αρχαιότητα μέχρι τη σύγχρονη εποχή, από αυτούσια αρχαιολογικά αντικείμενα και τρισδιάστατα μοντέλα μέχρι φωτογραφίες και εικονογραφήσεις μουσικών σκηνών που περιλαμβάνουν μουσικά όργανα.