Σαρακατσάνοι

Οι Σαρακατσάνοι είναι μια εθνοτική ομάδα που διατήρησε τον ποιμενικό και νομαδικό της χαρακτήρα μέχρι και το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οπότε σταδιακά εγκαθίστανται σε μόνιμους οικισμούς. Η ζωή τους –άρρηκτα δεμένη με τα ζώα τους– ήταν μια αδιάκοπη μετακίνηση από τα ορεινά στα πεδινά προκειμένου να εξασφαλίσουν τροφή για τα κοπάδια τους. Απομακρυσμένοι από το ντόπιο πολιτιστικό στοιχείο διατήρησαν τη δική τους πολιτιστική ενότητα παρουσιάζοντας εντυπωσιακή ομοιογένεια, στη γλώσσα, στα ήθη, τα έθιμα και τον τρόπο ζωής. Για τους παραπάνω λόγους, ο βίος των Σαρακατσάνων κέντρισε το ενδιαφέρον πολλών μελετητών, ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα, με κάποιους από αυτούς να επιλέγουν να ακολούθησουν τον ανένταχτο τρόπο ζωής τους.

Η αδιάσπαστη συνοχή στους τύπους της κατοικίας τους (η κυκλική κλαδόπλεκτη καλύβα, το ενδιαίτημα των Σαρακατσάνων, συναντάται από την αυγή της ανθρώπινης ιστορίας μέχρι σήμερα και αποτελεί αρχετυπική μορφή ανθρώπινης κατοικίας) και στα μοτίβα της διακοσμητικής τέχνης στους κλάδους της χειροτεχνίας τους –υφαντική, κεντητική, πλεχτική, ξυλογλυπτική, διάκοσμος ψωμιού– είναι, κατά την Αγγελική Χατζημιχάλη, μοναδική στην ιστορία της ελληνικής λαϊκής τέχνης. Πανάρχαια γεωμετρικά σχήματα (ζιγκ-ζαγκ, κυμάτια, μαίανδροι) επαναλαμβάνονται με εντυπωσιακή συνέπεια στα σαρακατσάνικα εργόχειρα.

Ακλόνητη παρέμεινε και η βάση της κοινωνικής οργάνωσης των Σαρακατσάνων, τα τσελιγκάτα, μικρές κοινωνίες αποτελούμενες από 20-50 οικογένειες. Στην κεφαλή της φατρίας βρισκόταν ο τσέλιγκας και όλα τα μέλη όφειλαν να υπακούνε σε αυτόν. Στο αυστηρό αυτό κοινωνικό πλαίσιο, όπου η μορφή του πατέρα δέσποζε σε όλες τις εκδηλώσεις του βίου, ο ρόλος της γυναίκας ήταν καταλυτικός αλλά παραγνωρισμένος και υποτιμημένος. Οι Σαρακατσάνες δεν ασχολούνταν με τα κοπάδια, αλλά επωμίζονταν όλες τις άλλες δουλειές της φατρίας· την κατασκευή και τη φροντίδα της καλύβας, το κουβάλημα του νερού και των ξύλων και το καθάρισμα των μαντριών. Είναι χαρακτηριστικό πως ολόκληρη η σαρακατσάνικη τέχνη –εκτός από την ξυλογλυπτική– βρισκόταν στα χέρια της γυναίκας. Όλες οι εργασίες από το διάλεγμα των κατάλληλων μαλλιών μέχρι την ύφανση στον αργαλείο ήταν αποκλειστική ευθύνη των γυναικών.

Η Θεματική Έκθεση που ακολουθεί περιλαμβάνει δείγματα υφαντικής και κεντητικής τέχνης, πορτραίτα, στιγμιότυπα του καθημερινού βίου και μαγνητοσκοπήσεις από σαρακατσάνικα «ανταμώματα» στην ύπαιθρο όπου οι νεότεροι αναβιώνουν παλαιά έθιμα, τραγουδούν και χορεύουν ακολουθώντας τα ίδια βήματα με τους προγόνους τους σε μια απόπειρα διατήρησης της ιστορικής μνήμης.