Η πυρκαγιά που ξέσπασε το απόγευμα της 18ης Αυγούστου το 1917 στη Θεσσαλονίκη ήταν ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα της πόλης, που σημάδεψε την ιστορία της.
Η πυρκαγιά, όπως προέκυψε από την ανάκριση που διεξήγαγαν οι δικαστικές αρχές της Θεσσαλονίκης, ξεκίνησε το Σάββατο 18 Αυγούστου 1917 στις 3 το μεσημέρι από ένα φτωχικό σπίτι προσφύγων που τηγάνιζαν μελιτζάνες, στη συνοικία Μεβλανέ μεταξύ του κέντρου και της Άνω Πόλης. Η σπίθα έπεσε σε παρακείμενη αποθήκη με άχυρο και σε σύντομο διάστημα λόγω του ισχυρού ανέμου η πυρκαγιά μεταδόθηκε στα γειτονικά σπίτια. Η έλλειψη νερού και η αδιαφορία των γειτόνων δεν έκανε δυνατή την κατάσβεση της αρχικής πυρκαγιάς, η οποία άρχισε να εξαπλώνεται σε όλη τη Θεσσαλονίκη.
Ο λεγόμενος «Πύρινος Βαρδάρης» ισοπέδωσε μέσα σε 32 ώρες την περιοχή ανάμεσα στις οδούς Αγίου Δημητρίου, Αγίας Σοφίας, Εγνατία, Εθνικής Αμύνης, Λεωφόρο Νίκης και βορειοδυτικά της Λέοντος Σοφού, τη λεγόμενη κατόπιν «πυρίκαυστο ζώνη». Μέσα σε 32 ώρες, κάηκαν 9.500 σπίτια σε έκταση 1.000.000 m² και έμειναν άστεγοι περισσότεροι από 70.000 άνθρωποι. Οικονομικές και εμπορικές λειτουργίες, διοικητικές υπηρεσίες, χώροι αναψυχής και τα σημαντικότερα πνευματικά και θρησκευτικά ιδρύματα των εθνο-θρησκευτικών κοινοτήτων, μαζί με τα αρχεία τους καταστράφηκαν ολοσχερώς.
Μαρτυρίες μιλούν για σκηνές αλλοφροσύνης στην Εγνατία οδό, κόσμος σε απόγνωση να προσπαθεί να σωθεί από τις στέγες που κατέρρεαν, τρέχοντας προς το λιμάνι.
Η «Μεγάλη Πυρκαγιά» όπως έμεινε στην Ιστορία της πόλης έκαψε ολοσχερώς πολλά εμβληματικά κτίρια, όπως το Δημαρχείο, το Ταχυδρομείο, τις εταιρείες ύδρευσης και φωταερίου, την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, την Αρχιραββινεία με το αρχείο αιώνων, το Σαατλή τζαμί κ.ά.
Έδωσε όμως στον Ελευθέριο Βενιζέλο την ευκαιρία να επανασχεδιάσει την πόλη, αναβαθμίζοντάς την σε σύγχρονη, ευρωπαική πόλη όπως οραματιζόταν για όλη τη χώρα. Δρώντας με γρήγορα αντανακλαστικά, ανέθεσε στον τότε υπουργό Συγκοινωνιών Αλέξανδρο Παπαναστασίου να συγκροτήσει μια επιτροπή ειδικών για τον πολεοδομικό ανασχεδιασμό της Θεσσαλονίκης. Επικεφαλής της επιτροπής ορίστηκε ο Γάλλος αρχιτέκτονας - πολεοδόμος Ερνέστ Εμπράρ ο οποίος βρισκόταν στην πόλη ως μέλος της γαλλικής αποστολής και ασχολούταν με την αποτύπωση των ρωμαϊκών μνημείων. Ο Εμπράρ είχε ξεκάθαρη αποστολή να δώσει στη Θεσσαλονίκη ευρωπαϊκό προσανατολισμό.
Από μια πόλη «γραφική και μαγευτική, ευρωπαϊκή στην παραλία, με πύργους τζαμιών και τρούλους», όπως αφηγείται ο Κάρολος Ντηλ, με ελικοειδή στενά σοκάκια και αδιέξοδα, η Θεσσαλονίκη θα γινόταν μια σύγχρονη ευρωπαϊκή πόλη, με καλοσχεδιασμένη ρυμοτομία, ευρύχωρες λεωφόρους και οικιστικά τετράγωνα, απ' όπου το φως και ο αέρας θα διαπερνούσαν μέχρι μέσα την άλλοτε ανθυγιεινή ρυμοτομία.
Μάλιστα ο Εμπράρ είχε οραματιστεί όχι μόνο μια ακτή δημόσιας χρήσης κάτω από την λεωφόρο των Εξοχών (σημερινή Βασ. Όλγας), αλλά και μια γραμμή μετρό από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό ως τη Νέα Ελβετία, το οποίο υλοποιείται σήμερα καθώς και ένα μεγάλο ποσοστό (περίπου 40%) ελεύθερων χώρων πρασίνου- καταδεικνύοντας πόσο μπροστά για την εποχή ήταν ο αστικός σχεδιασμός του.
Τα τεκμήρια της Θεματικής Έκθεσης, κυρίως Κάρτ Ποστάλ και φωτογραφίες, εξυφαίνουν την ιστορία της πυρκαγιάς και της καταστροφής που έφερε στην πόλη της Θεσσαλονίκης.
Η θεματική έκθεση περιλαμβάνει τεκμήρια από τους εξής φορείς:
