Ο ναός του Ολυμπίου Διός

«Εζήλεψα τους κρύους λίθινους όγκους που στέκουν εδώ αμίλητοι αιώνες τώρα γρικώντας περασμένων συγκινήσεων τη γλυκιά αχώ»- Νικόλαος Κάλας, «Στήλες Ολυμπίου Διός», Ποιήματα (1933)

Στη σκιά της Ακρόπολης και δίπλα στο αρχαίο ποταμό Ιλισσό δέσποζε ένας μεγαλοπρεπής ναός του οποίου τα ερείπια βλέπει ο επισκέπτης της πόλης ακόμα και σήμερα (15 κίονες από τους 104 στο σύνολο). Πρόκειται για τον ναό του Ολυμπίου Διός και τα ιερά που τον περιβάλλουν. Ο Ρωμαίος αρχιτέκτονας Βιτρούβιος θεωρούσε το Ολυμπιείον ως ένα άρτιο δείγμα αρχιτεκτονικής σε μάρμαρο και ως έναν από τους μεγαλύτερους ναούς του αρχαίου κόσμου. Ήταν ένας ναός που χρειάστηκε αιώνες για να ολοκληρωθεί και γνώρισε πολλές καταστροφές.

Η ιερότητα του χώρου ξεκινά στα προϊστορικά χρόνια και είναι συνδεδεμένη με τη λατρεία χθονίων θεοτήτων και ηρώων της Αττικής. Σύμφωνα με τον Παυσανία, τα θεμέλια του ναού μπήκαν από τον μυθικό γενάρχη των Ελλήνων Δευκαλίωνα, όμως αρχαιολογικά αποδεικνύεται ότι η πρώτη προσπάθεια ανέγερσης ναού στο χώρο έγινε από τον τύραννο Πεισίστρατο το 515 π.Χ., αλλά σταμάτησε με την πτώση της τυραννίας το 510 π.Χ. Ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά του, δίνοντας ως παράδειγμα τον συγκεκριμένο ναό καταδεικνύει τη συνήθεια των τυράννων να απασχολούν τις πολίτες σε μεγαλεπήβολα έργα για να μην τους αφήνουν το περιθώριο να σκέφτονται ελεύθερα. Ο ναός τελικά έμεινε ημιτελής για 400 χρόνια όταν το 174 π.Χ. ο Αντίοχος ο Δ΄ ο Επιφανής επιχείρησε να τον ολοκληρώσει. Τελικά αποπερατώθηκε γύρω στο 130 μ.Χ. από τον λάτρη της Αθήνας αυτοκράτορα Αδριανό.

Πλησίον του Ολυμπιείου χτίστηκε ο ναός του Δελφινίου Απόλλωνα (450 π.Χ.) καθώς και άλλα ιερά που χρονολογούνται από την κλασική εποχή μέχρι και τα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια. Κατά μήκος των όχθεων του Ιλισσού υπήρχαν και άλλα αξιόλογα ιερά, με το πιο γνωστό αυτό της Αρτέμιδας Αγροτέρας (αναφέρεται στα κείμενα του Πλάτωνα και του Παυσανία), τα θεμέλια του οποίου σώζονται στο σημερινό Μετς. Με την έλευση του Χριστιανισμού τα ιερά παρήκμασαν κι έτσι από τον 10ο αι. μ.Χ. αναπτύχθηκε μια εκτενής βυζαντινή συνοικία με οικίες και εργαστήρια (βυρσοδεψεία, ελαιοτριβείο, κεραμοποιία κτλ), επάνω στα ερείπια του ναού του Διός.

Αιώνες μετά, τον Οκτώβριο του 1852, μια τρομακτική καταιγίδα που συγκλόνισε την Αθήνα είχε ως αποτέλεσμα ένας από τους εναπομείναντες κίονες να καταρρεύσει, με τους Αθηναίους να το θεωρούν «εθνικό δυστύχημα». Λίγες μέρες μετά ο ποιητής Αριστοτέλης Βαλαωρίτης έγραψε το ποίημα «Προς την υπό λαίλαπος δεινής κρημνισθείσαν στήλην του Ολυμπίου Διός» θεωρώντας τον πεσμένο κίονα ομορφότερο από τον όρθιο αλλά παρηκμασμένο από τον χρόνο (νὰ μέν᾿ ὁλόρθο εἶν᾿ ἄσχημο, καλύτερα γειρμένο…). Προφανώς ο ποιητής δεν είδε ποτέ τις τρύπες από τις σφαίρες που άφησε στο μάρμαρο ο Εμφύλιος έναν αιώνα μετά.

Σήμερα ο ναός του Διός στέκει ξανά ημιτελής περιμένοντας του επισκέπτες και τους περαστικούς να φανταστούν το πρότερο ένδοξο παρελθόν του. Στην Θεματική αυτή Έκθεση θα περιηγηθούμε στον χώρο του Ολυμπιείου μέσα από τη φωτογραφία και τη ζωγραφική.