Από χιλιάδες χρόνια η τέχνη καθρεφτίζει την ανθρώπινη ζωή στην πληρέστερην έκφρασή της, κι όχι τον κόσμο, όπως μονομερώς υποστηρίζει η μαρξιστική θεωρία. Είναι το φανέρωμα της ανθρώπινης αυτοσυνειδησίας, το φανέρωμα της ίδιας της ύπαρξης του ανθρώπου. Χαρά και λύπη, αγάπη και μίσος, γέννηση και θάνατος, γυναίκα και παιδί, γνώση και άγνοια, παρελθόν και παρόν, μαζί με διάφορες άλλες θεματικές κατηγορίες, με μια λέξη όλη η ανθρώπινη εμπειρία, είναι καταγεγραμμένα σε καλλιτεχνικές μορφές, φύσης και σημασίας διαφορών. Η τέχνη παραμένει η πιο σπουδαία απόδειξη της δημιουργικής παρουσίας του ανθρώπου. Ωστόσο η τέχνη δεν είναι μονάχα ένα είδος υλικού που ο άνθρωπος αφήνει πίσω του ως απόδειξη της παρουσίας του· ως τοιαύτη έχει σημασία μόνο για όσους μελετούν την καλλιτεχνική του δραστηριότητα. Πάνω απ΄ όλα η τέχνη έχει σημασία για τον ίδιο τον άνθρωπο-δημιουργό της· όχι μόνο εκφράζει τις εμπνεύσεις του αλλά και τον βοηθεί να λάβει συνείδηση του υπαρξιακού τους καταστατικού, ν΄ ανακαλύψει μιαν πολυσθενή σημασία στην ύπαρξή του, και, τέλος, να βρει την αληθινή του πλήρωση. Έτσι η τέχνη αποκτά το καταστατικό μιας αξίας. Όπως όλες οι αξίες είναι κι αυτή μια εξαντικειμένιση της προθετικότητος της συνειδήσεως, που εν συνεχεία λειτουργεί ως πόλος έλξεως. Ως αξία, η τέχνη δεν είναι αυτάρκης: έχει ανάγκη να βιώνεται συνεχώς, τόσο στο επίπεδο της εμπειρίας όσο και στο επίπεδο της δημιουργίας. Δεν είναι ποτέ δραστηριότης και πραγματικότης που πραγματοποιούνται εφ΄ άπαξ. Παρ΄ όλο που η δημιουργία της είναι μοναδική, η ίδια, όπως ακριβώς και η αγάπη, είναι μια επαναλαμβανόμενη πλήρωση· μόνο που μερικά πρόσωπα είναι πιο ικανά από άλλα να δημιουργούν καλλιτεχνικές μορφές αξίας οικουμενικής. Αυτά τα πρόσωπα είναι οι εμπνευσμένοι καλλιτέχνες, πράγμα που δεν σημαίνει πως οι άλλοι άνθρωποι στερούνται της ανάγκης για δημιουργία. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον τόσοι πολλοί άνθρωποι είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι καλλιτεχνικά, είτε αφ΄ εαυτών, είτε μετά από κατάλληλην παιδεία. Το σημαντικό είναι πως η τέχνη δεν ευρίσκεται μονάχα στα μουσεία και στις αίθουσες συναυλιών. Ότι ο André Malraux ονόμασε «φανταστικό μουσείο» είναι σήμερα πραγματικότης. Η τέχνη έχει «εισβάλει» στα σπίτια μας, και μάλιστα με λογικές τιμές. Η τεχνολογία μας επιτρέπει να παρακολουθούμε μιαν καλύτερης ποιότητος εκτέλεση στο σπίτι μας απ΄ όσο σε μιαν αίθουσα συναυλιών. Και κάτι παρόμοιο δεν είναι προνόμιο των «προνομιούχων». Όσοι σήμερα δεν απολαύουν των καλλιτεχνικών κατακτήσεων, είναι εκείνοι που προτιμούν άλλα αγαθά. Διότι υπάρχει πια στις κοινωνίες μας μεγάλος αριθμός καλλιτεχνικά αναλφάβητων, όμως οι κυβερνήσεις δεν φαίνεται να ενδιαφέρωνται γι΄ αυτό. Εξ άλλου, τα εμπορικά κυκλώματα προτιμούν να κατακλύζουν την αγορά με καλλιτεχνικήν πραμάτεια που τους κοστίζει πολύ φθηνά. Το γεγονός αυτό, μαζί με τις «ιδεολογίες», είναι το πραγματικό «ναρκωτικό»· καλλιεργεί το κακό γούστο και συντελεί στο να ανθεί το εμπόριο επιχειρήσεων, θεάματος κλπ. Η ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης πρέπει βέβαια να προστατεύεται, γιατί όμως τα χαμηλής ποιότητας προϊόντα να χαίρουν προνομίων; Δεν θα πρεπε ωστόσο να είναι κανείς απαισιόδοξος για το μέλλον. Το οικοσύστημά μας, εδώ και πολλές δεκάδες χρόνια, διαταράσσεται σοβαρά, και οι κοινωνίες μας όμως αποκτούν ολοένα και περισσότερο συνείδηση του κινδύνου. Η μόλυνση δεν επηρεάζει μόνο το νερό και την ατμόσφαιρα, αλλά και την ικανότητά μας να αισθανώμαστε το ωραίο. Αυτή η καταστροφή του περιβάλλοντος και της ποιότητος ζωής έχει φθάσει στο απροχώρητο. Ωστόσο τεράστια προγράμματα εξυγίανσης του περιβάλλοντος έχουν τεθή σ΄ εφαρμογήν· προγράμματα πού προβλέπουν, μεταξύ άλλων, και τη δημιουργία, σε περιοχές υποβαθμισμένες, κήπων στολισμένων μ΄ έργα τέχνης. Συνεπώς, οι άνθρωποι έχουν συνειδητοποιήσει την υποβάθμιση, και προβάλλουν το δικαίωμα να χαίρωνται τα καλλιτεχνήματα που αποτελούν τη δόξα της δημιουργικότητος και της επιδεξιότητος του ανθρώπου. Ούτε έχουν το δικαίωμα, οι δυτικές κοινωνίες, να λησμονούν τον τρίτο ή και τον δεύτερο κόσμο. Η τέχνη είναι δυνατόν να χαρίσει σ΄ όλα τ΄ ανθρώπινα πλάσματα μιαν ζωή με περισσότερο νόημα. Δεν πρέπει να παραβλέπεται πως, για τον Πλάτωνα, η ζωή του ανθρώπου «ευρυθμίας και ευαρμοστίας δεΐται», και πως, δίχως τέχνη, «ο βίος αβίωτος».
Ακαδημία Αθηνών
