Σπύρος Παπαλουκάς

Ο Σπύρος Παπαλουκάς από μικρός ζωγράφιζε αγίους.  

Ορφανός από πολύ μικρή ηλικία, γνωρίζει την αγιογραφία από έναν συντοπίτη αγιογράφο όντας παιδάκι και στα 14 πηγαίνει στον Πειραιά να συνεχίσει τις σπουδές του. 

Σε ηλικία 17 ετών γίνεται δεκτός στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών με δασκάλους τον Γεώργιο Ροϊλό, τον Γεώργιο Ιακωβίδη, τον Στέφανο Λάντσα, τον Δημήτριο Γερανιώτη και τον Παύλο Μαθιόπουλο. Φοιτητής ακόμα ζωγραφίζει εικόνες για το τέμπλο του ναού του Αγίου Δημητρίου της Δεσφίνας, του τόπου καταγωγής του. Πηγαίνει στο Παρίσι και συνεχίζει τις σπουδές του ενώ έρχεται σε επαφή με όλη την εικαστική πρωτοπορία της εποχής. 

Επιστρέφοντας στην Ελλάδα το 1921, ακολουθεί τον Ελληνικό Στρατό στη Μικρά Ασία ως επίσημος εικονογράφος της εκστρατείας μαζί με το τον Περικλή Βυζάντιο και τον Παύλο Ροδοκανάκη.   

Ένα χρόνο μετά, καταφεύγει στο Άγιον Όρος με τον φίλο του Στρατή Δούκα, συγγραφέα, καλλιτέχνη και εκπρόσωπο της Αιολικής Σχολής της Γενιάς του ‘30 ψάχνοντας ίσως για έμπνευση και πνευματικό καταφύγιο μετά την τραυματική εμπειρία της Μικρασιατικής Καταστροφής, όπου αφιερώνεται στη σπουδή του χρώματος, όπως οι ιμπρεσσιονιστές. 

“Μπορεί κάποιος να εκφράσει το φως με την ανακάλυψη των επιπέδων όπως με τις αρμονίες στη μουσική. Χρησιμοποίησα το χρώμα ως μέσον έκφρασης των συναισθημάτων και όχι ως μεταγραφή της φύσης. Χρησιμοποιώ τα απλούστερα των χρωμάτων... Τίποτε δεν εμποδίζει τη σύνθεση με λιγοστά χρώματα, όπως στη μουσική που οικοδομείται πάνω σε επτά μόνο νότες...».  

Το Αγιορείτικο τοπίο του δίνει έμπνευση για την εξέλιξη της καλλιτεχνικής του γλώσσας, και η βυζαντινή παράδοση ώθηση για δημιουργική και καρποφόρα έρευνα. Η βαθιά γνώση της μοντέρνας ευρωπαϊκής ζωγραφικής και η ανάλογη θητεία του στην πνευματικότητα της βυζαντινής τέχνης, του επιτρέπουν εκεί να συνυφάνει με αιθέριο τρόπο τους δύο κόσμους, να τους ταιριάξει σε ένα ευδαίμον έργο.  

Το τοπιογραφικό έργο του Σπύρου Παπαλουκά έχει μεγάλη σημασία όχι μόνο για την καλλιτεχνική του αξία, αλλά και για τους μελετητές του Αγίου Όρους, καθώς αποτυπώνει κτίσματα και τοποθεσίες, μερικά από τα οποία δεν υπάρχουν πλέον ή έχουν αλλοιωθεί. Έτσι, τα έργα του αποτελούν πολύτιμα ντοκουμέντα για τη διατήρηση ενός πολιτισμικού τοπίου μεγάλης αξίας. 

Η δημιουργική επανερμηνεία της βυζαντινής τέχνης στο έργο του Παπαλουκά συνάδει με τις ευρύτερες τάσεις του ευρωπαϊκού μοντερνισμού- την εποχή αυτή, καλλιτέχνες όπως ο Ανρί Ματίς και ο Γκωγκέν βρίσκουν έμπνευση στην Ανατολή. Αυτή η προσέγγιση εμπλούτισε τόσο την τοπιογραφία του όσο και την εκκλησιαστική του τέχνη. 

«Η Βυζαντινή Τέχνη μου έδωσε την πίστη σε κάθε τι που μου ήταν ακόμα μια αναζήτηση...Εκεί πάνω στον Άθω είδα καθαρά πως η τέχνη σε κάθε μεγάλη εποχή της δεν είναι παρά φόρμα και χρώμα, που έπρεπε να έχουν ανταπόκριση σε μια “μορφή” που πάλευε να συλλάβει ένας ολόκληρος λαός. Λέγοντας “μορφή” εννοώ ένα σύνολο αισθητικών κανόνων που σύμφωνα μ’ αυτό ένας λαός και μια εποχή θεραπεύουν τις ανάγκες της ζωής» λέει ο ζωγράφος.

Το 1927, ο Παπαλουκάς κερδίζει τον πανελλήνιο διαγωνισμό για την εικονογράφηση του μητροπολιτικού ναού της Ευαγγελίστριας στην Άμφισσα και το 1932 παραδίδει ένα σημαντικό καλλιτεχνικό σύνολο. Επίσης ασχολείται με σκηνικά και κοστούμια για Θέατρο και ζωγραφίζει τοιχογραφίες σε ιδιωτικά και δημόσια κτίρια, όπως την Μπλε Πολυκατοικία στα Εξάρχεια. 

Το 1940 διορίζεται σύμβουλος του Δήμου Αθηναίων σε θέματα πολεοδομίας και χωροταξίας και σύντομα ο Δήμαρχος Αθηνών Κοτζιάς τον ξεχωρίζει για να γίνει διευθυντής της Δημοτικής Πινακοθήκης, με όραμα να συγκεντρώσει μια συλλογή όλων των εκπροσώπων του ελληνικού μοντερνισμού για το Δήμο. Από το 1943 ως καθηγητής στην Αρχιτεκτονική Σχολή και το 1956 στην ΑΣΚΤ μεταλαμπαδεύει όσα έμαθε στις νεότερες γενιές καλλιτεχνών.  

« Απ' όλους τους Έλληνες ζωγράφους της γενιάς του, της γενιάς που αντέδρασε στον εμπρεσσιονισμό, ο Σπύρος Παπαλουκάς μένει ο πιο ζωγραφικός. Η ζωγραφικότης, το φυσικό πάθος του ζωγράφου για το χρώμα και το φως, τον έσωσε από τους σκοπέλους του γραφισμού που πάντα θα συναντήσει ένας ζωγράφος, όταν θέλει ν' αναθέσει στο σχέδιο παραπάνω βάρη απ' αυτά που μπορεί να σηκώσει μόνο του» Γιάννης Τσαρούχης

Στην έκθεση θα ανακαλύψετε πάνω από 600 έργα του Σπύρου Παπαλουκά, από όλες τις περιόδους της ζωής του, εκτός βέβαια από 500 περίπου έργα του ως πολεμικού ζωγράφου κατά την Μικρασιατική Εκστρατεία τα οποία δυστυχώς κάηκαν στην Καταστροφή της Σμύρνης.