«Όταν αποφασίσαμε να κάμωμε την Επανάσταση, δεν εσυλλογισθήκαμε ούτε πόσοι είμεθα, ούτε πως δεν έχομε άρματα, ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν τα κάστρα και τας πόλεις, ούτε κανένας φρόνιμος μας είπε ‘πού πάτε εδώ να πολεμήσετε με σιταροκάραβα βατσέλα’» Θεόδωρος Κολοκοτρώνης
Κολοκοτρώνης , Ανδρούτσος , Μπότσαρης, Κανάρης, Διάκος, Μπουμπουλίνα, Καραϊσκάκης, Αναγνωσταράς, Γιατράκος, Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, Παπαφλέσσας, Δυοβουνιώτης, Πανουργιάς είναι οι κυριότεροι οπλαρχηγοί και οι εμβληματικές φυσιογνωμίες που πρωταγωνίστησαν στην επανάσταση του 1821.
Ίσως λιγότερο γνωστοί είναι οι οπλαρχηγοί της Μακεδονίας οι οποίοι ήταν επίσης Φιλικοί, όπως ο Ιωάννης Φαρμάκης, ο Γεωργάκης Ολύμπιος, οι Αναστάσιος και Δημήτριος Καρατάσος, οι Βάσσος και Ράντος Μαυροβουνιώτης και ο Χατζηχρήστος Βούλγαρης.
Για αυτούς τους ανθρώπους έχουμε πληροφορίες από πολλές και διάσπαρτες πηγές, όπως το Αρχείο Αγωνιστών του 21, το οποίο συντάχθηκε προς τα τέλη της βασιλείας του Όθωνα, για λόγους πρώτιστα συνταξιοδοτικούς. Παρόλα αυτά αποτελεί ένα σημαντικό Αρχείο για τη βιογραφική μελέτη των Αγωνιστών της Εθνεγερσίας. Οι καταγραφές και επιστολές Φιλελλήνων και ξένων ανταποκριτών είναι μια άλλη πηγή, ενώ πολλά ζωγραφικά έργα δημιουργήθηκαν απεικονίζοντας είτε πραγματικές είτε φανταστικές σκηνές του Αγώνα.
Παρόλο που η επαναστατημένη Ελλάδα στη ρομαντική εικονογραφία απεικονίζεται ως μια γυναίκα- Ελευθερία, Νίκη ή Δόξα- η ιστορία δεν κατέγραψε με την ίδια γενναιοδωρία τη συμμετοχή των γυναικών στον ένοπλο Αγώνα.
Εκτός από τις ονομαστές Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα και τη Μαντώ Μαυρογένους, από τις οποίες η πρώτη ηγούνταν σώματος Μυκονιατών και η δεύτερη προσέφερε όλη την περιουσία της στον Αγώνα έχοντας ξεσηκώσει το κοινό αίσθημα στην Ευρώπη μέσα από ένθερμη αλληλογραφία με συλλόγους Φιλελλήνων, υπήρξαν εκατοντάδες άλλες ανώνυμες γυναίκες που αγωνίστηκαν στη στεριά, στο πλάι των συγγενών τους.
Οι θυσίες τους αποτυπώθηκαν και στο δημοτικό τραγούδι, αλλά και στις μαρτυρίες των πρωταγωνιστών, των περιηγητών της εποχής και των πολεμικών ανταποκριτών. Για αυτές γράφει η Καλλιρρόη Παρρέν, η πρώτη Ελληνίδα φεμινίστρια, στο βιβλίο της «Ιστορία της γυναικός». Σύμφωνα με την Παρρέν, στην κορυφή του αγώνα των γυναικών βρίσκονται οι Σουλιώτισσες που έλυσαν το ζήτημα της ισότητας με το ξίφος. Η Παρρέν ξεχωρίζει πρώτη την Μόσχω Τζαβέλλα, σύζυγο του Λάμπρου Τζαβέλα, που οδήγησε 300 γυναίκες, σε ένοπλη επίθεση εναντίον τριών χιλιάδων Τουρκαλβανών.
«…Που πολεμάει η Τζαβέλενα με το σπαθί στο χέρι,/ Με το παιδί στην αγκαλιά, με το τουφέκι στ’ άλλο»
Ξεχωρίζει επίσης στις Σουλιώτισσες και τη Χάιδω Σέχου, τη Δέσπω Μπότση, τη Δέσπω Λιακάτα- οι οποίες διακρίθηκαν στο πεδίο της μάχης.
Μαρτυρίες υπάρχουν και για την αντοχή και θάρρος που έδειξαν οι «ελεύθερες πολιορκημένες» Μεσολογγίτισσες. Σε όλη τη διάρκεια της πολιορκίας της πόλης στάθηκαν στο πλευρό των πολεμιστών, εμψυχώνοντάς τους και βοηθώντας τους στα οχυρωματικά έργα, περιθάλποντας τους τραυματίες και κουβαλώντας πυρομαχικά. Όταν αποφασίστηκε η ηρωική έξοδος στις 10 Απριλίου 1826, μετά από το φοβερό λιμό, πήραν τη γενναία απόφαση να θυσιαστούν μαζί με τους άντρες πολεμιστές.
Η ηρωική στάση των γυναικών του Μεσολογγίου αποτυπώνεται στο έργο «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» του Διονυσίου Σολομού. Επίσης καταγράφεται από τον Φιλέλληνα αυτόπτη μάρτυρα, Fabre Auguste στο βιβλίο του «Η ιστορία της πολιορκίας του Μεσολογγίου».
Υπάρχουν βέβαια και εκατοντάδες -αν όχι χιλιάδες- άλλες Ελληνίδες ανώνυμες κι επώνυμες, που διακρίθηκαν για την γενναιότητά τους και την αυτοθυσία τους όπως η Λένω Μπότσαρη η οποία αυτοκτόνησε πέφτοντας στο ποτάμι για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων. Λέει το τραγούδι της:
"Ὅλαις οἱ καπετάνισσαις ἀπὸ τὸ Κακοσοῦλι
ὅλαις τὴν Ἄρτα πέρασαν, τὰ Γιάννινα τοῖς πάνε,
σκλαβώθηκαν οἱ ἀρφαναῖς, σκλαβώθηκαν οἱ μαύραις,
κ’ ἡ Λένω δὲν ἐπέρασε, δὲν τὴν ἐπῆραν σκλάβα.
Μὸν πῆρε δίπλα τὰ βουνά, δίπλα τὰ κορφοδούνια,
σέρνει τουφέκι σισανὲ κ’ ἐγγλέζικα κουμπούρια,
ἔχει καὶ ’ς τὴ µεσοῦλα της σπαθὶ μαλαματένιο.
Πέντε Τοῦρκοι τὴν κυνηγοῦν, πέντε τζοχανταραῖοι.
«Τοῦρκοι, γιὰ μὴν παιδεύεστε, μὴν ἔρχεστε σιµά µου,
σέρνω φουσέκια ’ς τὴν ποδιὰ καὶ βόλια ’ς τοῖς μπαλάσκαις.
—Κόρη, γιὰ ῥῆξε τἄρµατα, γλύτωσε τὴ ζωή σου.
—Τί λέτε, μωρ’ παλιότουρκοι καὶ σεῖς παλιοζαγάρια;
Ἔγώ εἰμαι ἡ Λένω Μπότσαρη, ἡ ἀδερφὴ τοῦ Γιάννη,
καὶ ζωντανὴ δὲν πιάνουµαι εἰς τῶν Τουρκῶν τὰ χέρια"
Στο πλάι των οπλαρχηγών και των καπεταναίων στο πεδίο της μάχης, μάχονται συχνά οι γυναίκες, πεθερές και μάνες τους. Εκτός από τη Μόσχω Τζαβέλα, είναι η Δέσπω Τζαβέλα, η Ασήμω Γκούρα, η Δέσποινα Κανάρη, η Ελένη Κίτσου, η Αγγελίνα Νικήταινα σύζυγος του Νικηταρά, μέχρι η μάνα του Θόδωρου Κολοκοτρώνη η καπετάνισσα Ζαμπέτα Κολοκοτρώνη.
Η ένταξη στην επανάσταση ήταν για όλους, ατομικά και συλλογικά, ένα αγώνας ζωής και θανάτου. Το «ελευθερία ή θάνατος» ίσχυε για όλους και όλες τους. Μέση κατάσταση δεν υπήρχε.
Στην παρακάτω έκθεση θα βρείτε τους άντρες που έπαιξαν ρόλο στον Αγώνα για την Ελευθερία και τις ελάχιστες γυναίκες που έχουν καταγραφεί σε ιστορικά τεκμήρια. Μέσα από δικά τους αντικείμενα και γράμματα, πορτραίτα, σκίτσα και αναφορές σ’αυτούς φωτίζεται η ζωή και το έργο τους, οι σημαντικές στιγμές του Αγώνα, αλλά και η καθημερινότητά τους.
Μάθετε περισσότερα :
