Λυκία, Παμφυλία, Κιλικία

Η μεσογειακή νότια ακτή της Μικράς Ασίας, διασυνδεδεμένη μέσω θάλασσας με την Κύπρο, τα Δωδεκάνησα, την Κρήτη και τις ακτές της Ανατολικής Μεσογείου, γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη. Μόνο οι πόλεις της αρχαίας Λυκίας, 60 περίπου καταγεγραμμένες, έπαιξαν ρόλο τόσο κατά στα Ελληνιστικά και Ρωμαικά χρόνια άλλα και κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών.

Πόλεις όπως η Τελμησσός, η Τλως, η Ξάνθος, τα Πάταρα, η Μύρα, η Σίδη, η Αττάλεια, η Αλάνυα, η Διοκαισάρεια, το Ανεμούριο, έπαιξαν ρόλο διαχρονικά και μάλιστα αναφορές στη Λυκία κάνει ο Όμηρος στην Ιλιάδα ως συμμάχους των Τρώων (Σαρπηδόνας). Ο Ηρόδοτος μάλιστα αναφέρει ότι οι κάτοικοι της Λυκίας ήταν μητρογονικοί.

Χαρακτηριστικό της Λυκίας είναι η αρχιτεκτονική της, με τους διάσημους λαξευτούς τάφους, διώροφους με τριγωνική στέγη. Πολλοί έχουν ανάγλυφη διακόσμηση, ενώ στο εσωτερικό τους έχουν μεγάλων διαστάσεων σαρκοφάγους με παραστάσεις από την καθημερινή ζωή και τη μυθολογία.

Η Παμφυλία ήταν μια στενή λωρίδα κατά μήκος του κόλπου της Αττάλειας, μεταξύ της Λυκίας στα δυτικά και της Κιλικίας στα ανατολικά, ενώ βόρειά της εκτεινόταν η Πισιδία. Οι κάτοικοί της ήταν κράμα φυλών γι΄ αυτό και ονομάζονταν Πάμφυλοι ή Παμφύλιοι . Η Παμφυλία αποτέλεσε τμήμα πολλών αυτοκρατοριών, κρατών και επαρχιών: της Περσίας, της Μακεδονίας, της Συρίας και της Περγάμου. Ως ρωμαϊκή επαρχία επί Κλαύδιου ενώθηκε με την Λυκία αρχικά και έπειτα με τη Γαλατία. Οι πιο γνωστές πόλεις της Παμφυλίας ήταν η Άσπενδος, η Σίδη, το Σύλλειον και η Πέργη, πρωτεύουσα, ερείπια της οποίας βρίσκονται σήμερα κοντά στην Αττάλεια.

Η Κιλικία, η περιοχή ακριβώς απέναντι από την Κύπρο, κατοικήθηκε από τη Νεολιθική περίοδο, με τους πρώτους οικισμούς να εμφανίζονται την 8η χιλιετία π.χ. Ο Όμηρος αναφέρει την "πεδιάδα των Αλεάνων" από την οποία ο Βελλεροφόντης μετέφερε τους κατοίκους της Κιλικίας βορειοδυτικά και τους έκανε συμμάχους των Τρώων. Οι περισσότερες πόλεις της Κιλικίας που καταγράφονται από τον Όμηρο έχουν προ-Ελληνικά ονόματα : Τάρσους (Ταρσός), Ίνγκιρα (Αγχιάλη), Άδανα, Παχρό (Μοψουεστία) και Κίντα (Ανάζαρβος), μερικές από τις οποίες υπάρχουν και σήμερα. Άλλες πόλεις ήταν η Κώρυκος, οι Σόλοι Κιλικίας (ρωμαϊκή Πομπηϊούπολις) και ο Σελινούντας, η ρωμαϊκή Τραϊανούπολη.

Στενά περάσματα στα απόκρημνα βουνά της περιοχής, οι Κιλίκιες Πύλες, ήταν δίοδοι με τις οποίες οι αρχαίοι κάτοικοι της χώρας επικοινωνούσαν με τις όμορες αρχαίες χώρες. Τη δίοδο αυτή που ο Ξενοφών χαρακτήριζε αδιάβατη διάβηκε η στρατιά του Κύρου του νεότερου το 401 π.Χ. και η στρατιά του Μεγάλου Αλέξανδρου το 333 π.Χ. Αργότερα, κατά τους Αραβοβυζαντινούς πολέμους, η κατοχή των οχυρών που δέσποζαν στα περάσματα αυτά έπαιξε στρατηγικό ρόλο.