Εικόνες & διακόσμηση κειμένων: Τυπογραφικά Σήματα

Τα τυπογραφικά σήματα που χαρακτηρίζουν τα έντυπα βιβλία αντιπροσωπεύουν έναν ολόκληρο εικαστικό κόσμο και χρονολογούνται ήδη από την πρώτη δεκαετία της εξάσκησης της τυπογραφικής τέχνης (1450).

Συμβολίζουν και σφραγίζουν την εκδοτική δραστηριότητα ως προς τη φιλολογική εγκυρότητα του κειμένου, αλλά και προβάλλουν ιδιαιτερότητες του βιβλίου όσον αφορά την τυπογραφική τέχνη και τεχνική της στοιχειοθεσίας και εκτύπωσης γενικότερα. Τα σήματα αυτά, στα πρώτα βήματα της τυπογραφίας, πλαισίωναν και συμπλήρωναν τους κολοφώνες των βιβλίων, συνεχίζοντας έτσι τη χειρόγραφη παράδοση των κωδίκων: η ταυτότητα του εντύπου εξακολουθούσε να προσδιορίζεται από τον κολοφώνα, δηλαδή τα στοιχεία της έκδοσης που τυπώνονταν στο τέλος του κειμένου και αναφέρονταν στον συγγραφέα, τον τίτλο του συγγράμματος, τον τόπο έκδοσης, τον τυπογράφο και στη χρονολογία ολοκλήρωσης της τυπογραφικής εργασίας.

Σταδιακά όμως, από το 1500 και μετά, οι ενδείξεις αυτές, καθώς και τα τυπογραφικά σήματα, άρχισαν να τυπώνονται στη σελίδα που κατέληξε να ονομάζεται σελίδα τίτλου, χωρίς ωστόσο, υποχρεωτικά, να καταργείται και ο κολοφώνας. Η πρώτη ολοκληρωμένη σελίδα τίτλου ελληνικού βιβλίου εμφανίζεται στις Ωδές του Πινδάρου, που εκδόθηκε και τυπώθηκε από τον Ζαχαρία Καλλιέργη σε συνεργασία με τον Cornelio Benigni στη Ρώμη το 1515.

Δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη και καταγεγραμμένη άποψη που να δηλώνει το σκεπτικό για την καθιέρωση του τυπογραφικού σήματος. Απλά, το σήμα αετού συνέβαλε στην ταχύτερη αναγνώριση της έκδοσης και επιπλέον συμβόλιζε την πλήρη της ταυτότητα, η οποία αντανακλά την αρμονική συνεργασία μεγάλου αριθμού ανθρώπων του πνεύματος, τεχνιτών και χειριστών της νέας αυτής τέχνης τις αναπαραγωγές του βιβλίου, δηλαδή των τυπουργών. Τα σήματα δηλώνουν και χαρακτηρίζουν εκδοτικούς και τυπογραφικούς οίκους αλλά και βιβλιοπωλικούς, που συχνά συνδέονταν με εκδοτικά κέντρα και προωθούσαν στο εμπόριο αποκλειστικά δικές τους εκδόσεις.

Κ.Σπ. Στάικος, «Εκδοτικά τυπογραφικά σήματα βιβλίων του ελληνικού κόσμου (1494-1821)», Αθήνα, Άτων, 2009, σελ. xiii.