Στα λεγόμενα «Μεταφυσικά» του Αριστοτέλους υπάρχει κάποια δυσκολία, που ακόμα δεν έχει συζητηθή εξαντλητικά· εννοούμε το γεγονός ότι στο έργο αυτό βρίσκομε δύο ορισμούς της επιστήμης, στην οποία αναφέρεται. Ο W. Jaeger πρώτος επεχείρησε με αρκετή εμμονή να εξηγήση το πράγμα από την εξέλιξη του συγγραφέα, όπου διακρίνει μια Θεολογική Επιστήμη η Φιλοσοφία από μια Πρώτη Επιστήμη η Φιλοσοφία, μια metaphysica specialis από μια metaphysica generalis, που ο Αριστοτέλης δεν της έδωσε όνομα, εντοπισμένες η πρώτη στο πλατωνικό στάδιο του Αριστοτέλους και η δεύτερη στο τελευταίο στάδιο της εξέλιξής του. Θέμα της metaphysica specialis είναι η εξέταση των πραγμάτων που υπάρχουν καθαυτά (χωριστά) και είναι αμετάβλητα (ακίνητα). Τα πράγματα αυτά είναι οι αρχές όλων των όντων. Πάνω από αυτά στέκει η θεότητα (το θείον) ως πρώτη αρχή αυτών των πραγμάτων και συγχρόνως όλων των όντων. Θέμα της metaphysica generalis είναι η θεώρηση του όντος ως όντος (το ον ή ον) και του ότι καθαυτό αναφέρεται σ’ αυτό. Ο Ph. Merlan ύστερα από εξέταση του Γ, του Ε 1 και του Κ 3-7 των «Μεταφυσικών» φτάνει στο συμπέρασμα ότι το ον ή ον δεν δηλώνει το αφηρημένο γενικό, αλλά σημαίνει ότι και το θείον, οπότε αποδίδει το ον ή ον με το «Seiendes-an-sich». Με αυτό εννοεί το πραγματικό ον ή αυτό που είναι καθαυτό και ότι, αφού είναι καθαυτό, αυτό αποτελεί την πηγή του. Είναι για όλα τα άλλα και ότι με αυτή την έννοια αυτό είναι γενικά το ον και αυτό στο οποίο αναφέρεται κάθε τι άλλο. Κατά τον Merlan λοιπόν στα «Μεταφυσικά» του Αριστοτέλους έχουμε να κάνωμε μόνο με Θεολογία (Πρώτη Επιστήμη η Πρώτη Φιλοσοφία). Ο Merlan αποκρούει την εξελικτική θεωρία του Jaeger και φέρνει τον ώριμο Αριστοτέλη κοντά στον Πλάτωνα. Το ίδιο «ενιαία αντίληψη» εκπροσωπεί ο J. Owens. Γι αυτόν στον Αριστοτέλη η απόλυτα χωριστή παρουσία εκδηλώνεται σε όλα τα όντα, διάκριση Θεολογίας και Οντολογίας δεν υπάρχει. Ο Merlan συμφωνεί φυσικά με τον Owens, αν και, όπως ο ίδιος ο Merlan λέει, η θέση του προβλήματος και τα επιχειρήματα ταυτίζονται μόνο ως ένα σημείο. Οι ποικίλες πραγματείες των «Μεταφυσικών» για τον Owens συμφωνούν πραγματικά μεταξύ τους. Αντίθετα ο A. Mansion και ο Ι. Düring εκπροσωπούν μια αναλυτική άποψη. Ο Mansion βρίσκει στα «Μεταφυσικά» του Αριστοτέλους τόσο μια Πρώτη Φιλοσοφία, που αντικειμενικό της είναι το πρώτον κινούν ακίνητον, επομένως η θεότητα, όσο και μια χρονικά μεταγενέστερη από την Πρώτη Φιλοσοφία και πολύ διαφορετική από αυτήν επιστήμη, που ο Mansion την ονομάζει Science philosophique suprême και που αντικειμενικό της είναι το ον ή ον· αλλά το ον ως ον είναι ένα αφηρημένο γενικό, ένα καθόλου, που σ’ αυτό αναφέρεται κάθε υποδεέστερο ον. Ο Düring διακρίνει επίσης δυό επιστήμες μέσα στα «Μεταφυσικά», όμως αντίθετα από τον Jaeger και τον Mansion συνδέει τις δυό επιστήμες με την έκφραση «Πρώτη Φιλοσοφία». Ενώ στην αρχή ο Αριστοτέλης θεωρούσε την Πρώτη Φιλοσοφία επιστήμη των αρχών και των ακινήτων ουσιών, που υφίστανται καθαυτές χωριστά, και επιστήμη του θείου ως χωριστής, αιώνιας και αναλλοίωτης αρχής των φυσικών φαινομένων, αργότερα έκανε το ον ή ον αντικείμενο της Πρώτης Φιλοσοφίας. Αλλά το ον ή ον σημαίνει ύπαρξη με την έννοια του γενικά αφηρημένου. Στο στρατόπεδο των αναλυτικών ανήκει και ο P. Aubenque προσφέρει όμως κάποια νέα άποψη. Γι’ αυτόν η «Μεταφυσική» είναι καθαρή Απορητική, και σαν τέτοια την είδε τελικά και ο ίδιος ο Αριστοτέλης. Σχετικά ο Aubenque παραπέμπει ιδιαίτερα στο Ζ 1, 1028 B 2-4 των «Μεταφυσικών». Μ’ όλο τούτο ο Αριστοτέλης αισθάνεται τον εαυτό του ολοένα υποχρεωμένο να ξεπεράση αυτή την Απορητική. Εδώ ο Aubenque αναφέρεται ανάμεσα σε άλλα και στα χωρία των «Μεταφυσικών» Α 3, 984 a 18 επ. και b 9 επ. Σ’ αυτή την περίπτωση ο φιλόσοφος ολοένα αλλάζει δρόμο και πλησιάζει τη μέθοδο της Διαλεκτικής. Με αυτή την έννοια ο Αριστοτέλης κατά τον Aubenque τελικά θεωρεί τη «Μεταφυσική» του ως διαλεκτική. Οι αντιφάσεις, που η έρευνα ανακάλυψε σ’ αυτήν, συνδέονται τώρα με τη διαλεκτική δομή της, ώστε να μη χρειάζεται κανείς για τις αντιφάσεις να επικαλεσθή μια εξελικτική ιστορία. Δυό απορίες πραγματεύεται κατά τον Aubenque η «Μεταφυσική» του Αριστοτέλους, το αναπάντητο ερώτημα για την αρχή, το ον χωριστόν, και εκείνο για την ενότητα του όντος, το ον ή ον. Και τα δύο ερωτήματα στην ανάπτυξη της «Μεταφυσικής» είναι σύγχρονα. Το πρώτο ερώτημα υψώνεται απέναντι στο φαινόμενο «κίνηση». Όσο για το δεύτερο ερώτημα, εφ’ όσον η αρχή της αρχής παραμένει σκοτεινή, και το πρόβλημα της ενότητας του όντος είναι άλυτο, επομένως ο λόγος για το ον παραμένει πάντα πολλαπλός. Έτσι η «Μεταφυσική» είναι φιλοσοφία του ανέφικτου. Ο Αριστοτέλης ήθελε να αναπτύξη μια «Πρώτη» Φιλοσοφία, αλλά η ανθρώπινη γνώση της αρχής δεν είναι γνώση που ξεκινά από αυτήν. Ο Αριστοτέλης ήθελε να δείξη ότι το ον είναι ένα, και διαπίστωσε ότι το ον έχει πολλές και ποικίλες σημασίες. Ήθελε και στις δυό περιπτώσεις να αρχίση συλλογιστικά και κατέληξε να πραγματεύεται διαλεκτικά. Έτσι του αποκαλύφθηκε ως νόημα της Φιλοσοφίας η ατέρμονη αναζήτηση. Αυτά για τη θέση του Aubenque. Έτσι έχουμε παρουσιάσει τις σπουδαιότερες θεωρήσεις της «Μεταφυσικής» του Αριστοτέλους : Εκτός από εκείνη του εισηγητή στη συζήτηση της νεώτερης έρευνας, δηλαδή του Jaeger, μια (ή δυό) ενωτικές, του Merlan (και του Owens, βλ. στην επισκόπησή μας σελ. 250, σημ. 13), δυό αναλυτικές, του Mansion και του Düring, και μια απορητική, εκείνη του Aubenque, που όμως ανήκει πάντα στις αναλυτικές. Αυτά για τη θέση του προβλήματος. Ο συντάκτης αυτής της επισκόπησης της έρευνας ελπίζει ότι θα μπορέση σύντομα να προτείνη νέα λύση του προβλήματος. Σχετικά ο σκοπός του είναι να δείξη ότι οι αντιφάσεις στα «Μεταφυσικά» του Αριστοτέλους έχουν την αρχή τους στο γεγονός ότι ο Αριστοτέλης σ’ αυτό το έργο έχει περάσει από το «υλικό αντικείμενο» στο «τυπικό αντικείμενο» ως γνώρισμα της εξεταζόμενης επιστήμης.
Ακαδημία Αθηνών
