δείτε την πρωτότυπη σελίδα τεκμηρίου στον ιστότοπο του αποθετηρίου του φορέα για περισσότερες πληροφορίες και για να δείτε όλα τα ψηφιακά αρχεία του τεκμηρίου*
χρησιμοποιήστε το αρχείο ή την εικόνα προεπισκόπησης σύμφωνα με την άδεια χρήσης : CC BY-NC-SA 4.0 Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική Χρήση - Παρόμοια Διανομή
La sensation-perception dans le Corpus Hippocratique
Αδυνατώντας ν΄ αποφασίσω το θέμα της ανακοίνωσής μου στο VIIe Colloque International Hippocratique (Σεπτ. 1990, Μαδρίτη), ζήτησα από τον καθηγητή J. Jouanna να μου διαλέξει θέμα. Μου πρότεινε να μελετήσω τι σημαίνει αίσθησις στην Ιπποκρ. Συλλ. Το αποτέλεσμα ήταν η άμεση διαπίστωση ότι ο κλασικός αυτός όρος καλύπτει και τις δύο σύγχρονές μας έννοιες «αίσθηση» και «αντίληψη». Ακόμη και σήμερα δεν υπάρχει επιστημονικός ορισμός της διαφοράς τους. Όλοι όμως παραδέχονται ότι επιβάλλεται η διάκριση: η αντίληψη ενέχει κάποια διανοητική ενέργεια. Το ιπποκρατικό λεξιλόγιο της αναισθησίας καλύπτει από την απώλεια της αίσθησης ως την ηλιθιότητα (Επιστολή τον Ιπποκράτη στο Δαμάγητο 2) ή την παραφροσύνη (Επιστολή των Αβδηριτών στον Ιπποκράτη). Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγουμε κι εξετάζοντας τα χωρία όπου το ρήμα αισθάνομαι, στο γ΄ πρόσωπο με υποκείμενο τον άρρωστο, εκφέρεται αρνητικά. Ο άρρωστος δεν έχει αντανακλαστικά ιδεοληπτικά και αμυντικά. Όσο για κείνον που δεν αισθάνεται ότι πονάει κάποιο μέρος του σώματός του, είναι άρρωστη η γνώμη του. Το ακαθόριστο της έννοιας κι επομένως η ποικιλία των μεταφράσεων είναι ακόμη πιο χαρακτηριστικά εκεί όπου η αίσθησις εκφέρεται καταφατικά: αισθάνομαι, νιώθω, αντιλαμβάνομαι, παίρνω είδηση, αναγνωρίζω, διαπιστώνω, είμαι πληροφορημένος. Αξιοσημείωτο πως η σκέψη συνήθως είναι ίδιον του γιατρού στην άσκηση του επαγγέλματός του. Η γνώμη ή διάνοια λειτουργεί σαν έκτη αίσθηση (Κατ΄ ιητρείον), ή προεκτείνει την αίσθηση και της εξασφαλίζει σωστά θεμέλια που επιτρέπουν τη διάγνωση και την πρόγνωση (Επιστ. του Ιπποκρ. στο Δαμάγ. 2). Απλώς κατ΄ επέκταση το αισθάνεσθαι λέγεται και γι΄ άψυχα, με την έννοια της αλλοίωσης εξ αιτίας ενός εξωτερικού παράγοντα; Θα λέγαμε αδίσταχτα ναι, αν το αισθάνεσθαι - δέχεσθαι την εξωτερική ενέργεια δεν ήταν σε χρήση επίσης για την καρδιά, το διάφραγμα, τον εγκέφαλο. Ίσως έχουμε μπροστά μας εξορθολογισμούς ιχνών ανιμισμού. Στο Ε΄ βιβλίο των Επιδημιών έχουμε μία περίπτωση αίσθησης χωρίς καθόλου αντίληψη: Ένας μεθυσμένος νεαρός κοιμάται μέσα σε μία σκηνή· ένα φίδι μπαίνει στο στόμα του κάτι αισθάνεται χωρίς να μπορεί να μαντέψει τι· σφίγγει τα δόντια του και κόβει ένα κομμάτι φίδι· υποφέρει φριχτά και πεθαίνει. Στις Παραγγελίες η αίσθησις είναι σαφής αντίληψη και σαν αγγελιοφόρος μεταδίδει την παράσταση του αντικειμένου στη διάνοια. Περίπου το ίδιο συμβαίνει στο Περί Διαίτης Α, όπου ο συγγραφέας εξηγεί το γιατί οι άνθρωποι που στην ψυχή τους η φωτιά είναι πολύ ασθενέστερη από το νερό αντιλαμβάνονται κανονικά ό,τι προέρχεται από την αφή, αλλά δεν αντιλαμβάνονται ποιο είναι το αντικείμενο της δράσης και της ακοής. Το χωρίο αυτό είναι μέρος της μοναδικής μας ιατρικής θεωρίας της ευαισθησίας και νοημοσύνης της ψυχής. Η θεωρία αυτή δεν ήταν κατανοητή προτού τη διαλευκάνει ο J. Jouanna. Η διαλεύκανση βασίζεται στην ερμηνεία ότι οι αισθήσεις είναι αισθητά μόρια που απορρέουν από το αντικείμενο και ορμούν στις θύρες της ψυχής του υποκειμένου. Στην ανακοίνωσή μου αναλύω αυτή τη θεωρία και καταλήγω σε δύο συμπεράσματα: 1) την εποχή που γράφτηκε το Περί Διαίτης οι διδασκαλίες των Προσωκρατικών ήταν πληρέστερα γνωστές από σήμερα κι έτσι το δάνειο από τον Εμπεδοκλή ήταν αναγνωρίσιμο 2) οι συγγραφείς της Ιπποκρατικής Συλλογής επιβεβαιώνουν την άποψη του Δημ. Ανδριόπουλου, ότι δηλαδή οι αρχαίοι στοχαστές μελετούσαν την αίσθησιν για να ξεκαθαρίσουν προβλήματα γνωσιοθεωρητικά, με μοναδική εξαίρεση τον Αριστοτέλη, που προσπάθησε να ιδρύσει συστηματική ψυχολογία.
*Η εύρυθμη και αδιάλειπτη λειτουργία των διαδικτυακών διευθύνσεων των συλλογών (ψηφιακό αρχείο, καρτέλα τεκμηρίου στο αποθετήριο) είναι αποκλειστική ευθύνη των φορέων περιεχομένου.
Ακαδημία Αθηνών
