Στο Διδασκαλείο Κρήτης στο Ηράκλειο λειτουργούσε δανειστική βιβλιοθήκη από την έναρξη της λειτουργίας του το 1901. Επρόκειτο για μια πολύ σημαντική υπηρεσία, που παρείχε μορφωτικά μέσα στους σπουδαστές και τις σπουδάστριες της εποχής. Άλλωστε, στα πρώτα χρόνια λειτουργίας του Διδασκαλείου δεν είχε ακόμη ιδρυθεί στο Ηράκλειο δημοτική βιβλιοθήκη, η οποία ιδρύθηκε το 1908. Στον τελευταίο σωζόμενο συγκεντρωτικό κατάλογο βιβλίων του Διδασκαλείου εντοπίστηκαν 666 τίτλοι, ενταγμένοι σε 5 Ταξιθετικές Κατηγορίες (Τ.Κ.): α. Γράμματα - Επιστήμαι – Τέχναι. β. Επιστημονικά. γ. Ελεύθερα αναγνώσματα. δ. Βοηθητικά. ε. Διδακτικά. Η ανωτέρω ταξινόμηση δεν αντιστοιχούσε σε κάποια αυστηρή θεματική κατηγοριοποίηση με δεδομένο ότι ορισμένα βιβλία ίδιας θεματικής ταξινομήθηκαν σε διαφορετικές Τ.Κ..
Η Τ.Κ. «Ελεύθερα Αναγνώσματα» ήταν η πολυπληθέστερη της δανειστικής βιβλιοθήκης (από το σύνολο των 343 βιβλίων της συγκεκριμένης Τ.Κ. διασώθηκαν τα 67). Η Τ.Κ. περιελάμβανε ιδίως βιβλία από τις εκδοτικές δραστηριότητες του Συλλόγου προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων (ΣΔΩΒ, με ιδρυτή τον Δημήτριο Βικέλα). Συμπεριελάμβανε βιβλία από όλες τις εκδοτικές σειρές του ΣΔΩΒ, καθώς επίσης και βιβλία ποικίλων γνωστικών αντικειμένων, εκτός των σειρών αυτών. Η πρώτη σειρά «Ωφελίμων Βιβλίων» («Κόκκινα Βιβλία») κυκλοφόρησε το 1900-1908 και περιελάμβανε 100 βιβλία. Από αυτά, τα 99 υπήρχαν στη δανειστική βιβλιοθήκη του Διδασκαλείου. Αφορούσαν θέματα θρησκείας, ιστορίας, γεωγραφίας, θετικών επιστημών, οικονομίας, κοινωνίας, υγείας, ηθικής διαμόρφωσης του ατόμου και του φυσικού περιβάλλοντος. Επιπλέον, στη βιβλιοθήκη υπήρχαν 64 βιβλία από τη δεύτερη σειρά του Συλλόγου («Πράσινα Βιβλία», 1908-1940), η οποία περιελάμβανε 76 βιβλία και επιχειρούσε να τονίσει την έννοια του εθνικά και κοινωνικά ωφέλιμου. Τα θέματα των βιβλίων αναδείκνυαν την ιστορική μνήμη, τις εκδηλώσεις του λαϊκού βίου, ιστορικά και γλωσσικά θέματα.
Το βιβλίο "Ο Πεντάρφανος" ανήκε στην κατηγορία «Ελεύθερα Αναγνώσματα» της δανειστικής βιβλιοθήκης του Διδασκαλείου Κρήτης στο Ηράκλειο. Περιέχει τον Πεντάρφανο και άλλα εφτά διηγήματα (Ο ρεμβασμός του Δεκαπενταύγουστου, Ολόγυρα στη λίμνη, Το ενιαύσιον θύμα, Οι ελαφροΐσκιωτοι, Η δασκαλομάννα, Οι χαλασοχώρηδες, Ναυαγίων ναυάγια). Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (1851-1911) θεωρείται από τους σημαντικότερους λογοτέχνες της γενιάς του 1880 και κορυφαίος διηγηματογράφος. Τα διηγήματά του ενέχουν αρκετά αυτοβιογραφικά και ηθογραφικά στοιχεία. Αποτελούν μαρτυρίες για την εποχή που έζησε ο συγγραφέας, καθώς αποκαλύπτουν τα κοινωνικά προβλήματα και την αβεβαιότητα που προκαλούσαν τα ιστορικά γεγονότα. Η πρώτη εκδοτική προσπάθεια για τη μεταφορά των διηγημάτων του Παπαδιαμάντη στη δημοτική για παιδιά και νέους έγινε από τον εκδοτικό οίκο Ελευθερουδάκης. Από τον συγκεκριμένο εκδοτικό οίκο έχουν εκδοθεί τα ακόλουθα έργα του: Νεκρός Ταξιδιώτης και άλλα διηγήματα (1925), Χρήστος Μηλιώνης και άλλα δύο διηγήματα (1930), Η Χολεριασμένη και άλλα διηγήματα (χ.χ.), Τα παιδικά του Παπαδιαμάντη και άλλα 11 διηγήματα (1932).
Ειδικός Λογαριασμός Κονδυλίων Έρευνας Πανεπιστημίου Κρήτης (ΕΛΚΕ ΠΚ)
