Στο Διδασκαλείο Κρήτης στο Ηράκλειο (1901-1933) η διοικητική λειτουργία και η αρχειοθέτηση υπηρεσιακών εγγράφων είχε ανατεθεί στο διδακτικό προσωπικό, καθώς δε λειτουργούσε Γραμματεία λόγω έλλειψης διοικητικού προσωπικού. Ένα μέρος των υπηρεσιακών εγγράφων αποτελούσαν τα «Λυτά Έγγραφα», τα οποία περιείχαν την αλληλογραφία του Διδασκαλείου με το Υπουργείο Παιδείας και λοιπούς υπηρεσιακούς φορείς. Τα «Λυτά έγγραφα» που διασώθηκαν διακρίνονται σε τέσσερις ευρύτερες κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία περιέχει έγγραφα που θεωρούνταν προαπαιτούμενα για τη συμμετοχή των μαθητών/ τριών στις εισιτήριες εξετάσεις και πιο συγκεκριμένα: α. Δικαιολογητικά υποψήφιων για τις εισιτήριες εξετάσεις. β. Τίτλοι υποψήφιων για τις εισιτήριες εξετάσεις. γ. Αιτήσεις υποψήφιων σπουδαστών. δ. Πιστοποιητικά ηλικίας. ε. Πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων. στ. Ιατρικές βεβαιώσεις. ζ. Έγγραφα που αφορούν τη φοίτηση των σπουδαστών. Η δεύτερη κατηγορία περιέχει Ενδεικτικά αρρένων και θηλέων. Η τρίτη κατηγορία περιέχει έγγραφα που αφορούσαν την καθημερινή διοικητική λειτουργία του Διδασκαλείου και πιο συγκεκριμένα: α. Εγκύκλιοι. β. Αιτήσεις απορριφθέντων για τις εισιτήριες εξετάσεις. γ. Τηλεγραφήματα. δ. Κτηριακά θέματα. ε. Έγγραφα διοικητικής λειτουργίας. στ. Έγγραφα για τη βιβλιοθήκη. ζ. Οικονομικά έγγραφα. η. Έγγραφα διδακτικού προσωπικού. Η τέταρτη κατηγορία περιέχει τις ακόλουθες υποκατηγορίες: α. Έγγραφα Προσαρτημένου Δημοτικού σχολείου. β. Έγγραφα Μονοτάξιου Διδασκαλείου Μετεκπαίδευσης Δασκάλων.
Μετά τους νικηφόρους Βαλκανικούς πολέμους και την απελευθέρωση Μακεδονίας, Θράκης, Ηπείρου και των νησιών του Αιγαίου, διπλασιάζεται ο πληθυσμός της Ελλάδας, γεγονός που πιέζει την κυβέρνηση Βενιζέλου να επιλύσει, μεταξύ των άλλων, το οξύ πρόβλημα της έλλειψης δασκάλων. Έτσι, εκδίδεται το Βασιλικό Διάταγμα της 5ης Σεπτεμβρίου 1913, σύμφωνα με το οποίο ιδρύονται το σχολικό έτος 1913-1914 τρία Μονοτάξια Διδασκαλεία αρρένων σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Ιωάννινα. Ένα χρόνο μετά, το 1914, αποφασίζεται ότι τα Μονοτάξια Διδασκαλεία προσαρτώνται στα Διδασκαλεία του κράτους ως τάξη επιμόρφωσης, στην οποία μπορούσαν να εγγραφούν μετά από εισιτήριες εξετάσεις: α) εν ενεργεία δάσκαλοι/ες, απόφοιτοι/ες Γυμνασίου, β) απόφοιτοι/ες Γυμνασίου ή ισότιμης Ιερατικής Σχολής. Μετά τη μικρασιατική καταστροφή και την προσέλευση εκατομμυρίων προσφύγων στην Ελλάδα, τα υπάρχοντα Διδασκαλεία αδυνατούσαν να καλύψουν τις αυξημένες ανάγκες σε εκπαιδευτικό προσωπικό. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού λαμβάνονται νέα μέτρα: κατάργηση των επιμορφωτικών τάξεων (Νομοθετικό Διάταγμα της 6ης Αυγούστου 1923) και ίδρυση Μονοτάξιων Διδασκαλείων. Στα Μονοτάξια Διδασκαλεία εγγράφονται μετά από εισιτήριες εξετάσεις δάσκαλοι/ες που έχουν Απολυτήριο Γυμνασίου ή Πρακτικού Λυκείου.
Στο αρχειακό υλικό του Διδασκαλείου έχει διασωθεί ένας τόμος με τίτλο Έγγραφα Μονοτάξιου Διδασκαλείου Μετεκπαίδευσης Δασκάλων, που καλύπτει την περίοδο 1924-1933. Ειδικότερα:
Η κατηγορία «Θέματα εισαγωγής» καλύπτει την περίοδο 1924 - 1931 και περιλαμβάνει αιτήσεις εισαγωγής υποψήφιων για το Μονοτάξιο Διδασκαλείο Μετεκπαίδευσης, μία αίτηση μετεκπαιδευόμενου για επανεξέταση της υποψηφιότητάς του, καθώς και ένα έγγραφο που ρυθμίζει ζητήματα εισαγωγής προσφύγων.
Η κατηγορία «Μισθολογικά» καλύπτει την περίοδο 1931 - 1933 και περιλαμβάνει έγγραφα που αφορούν ζητήματα προσδιορισμού του ύψους των μισθών των μετεκπαιδευόμενων.
Η κατηγορία «Λοιπά» καλύπτει την περίοδο 1930-1933 και περιλαμβάνει έγγραφα που αφορούν τα παρακάτω θέματα των μετεκπαιδευόμενων: υπηρεσιακές μεταβολές, χορήγηση δανείων, αιτήσεις για διάφορα θέματα, χορήγηση αδειών, στατιστικά στοιχεία, ιατρική βεβαίωση μετεκεπαιδευόμενου, απολογία μετεκπαιδευόμενου δασκάλου, έκτακτη παρακολούθηση μαθημάτων από σπουδαστές της ιερατικής σχολής Χανίων.
Ειδικός Λογαριασμός Κονδυλίων Έρευνας Πανεπιστημίου Κρήτης (ΕΛΚΕ ΠΚ)
Πόλη / χωριό / οικισμός
