Τα όπλα της Επανάστασης

Ἀχὸς βαρὺς ἀκούεται, πολλὰ τουφέκια πέφτουν.

Τα πρώτα όπλα των μαχητών της Επανάστασης ήταν αυτοσχέδια, αντικείμενα καθημερινής χρήσης, όπως γεωργικά και άλλα εργαλεία. Καθώς όμως η έναρξη της Επανάστασης συνέπεσε με τη λήξη των ναπολεόντειων πολέμων, με τη βοήθεια των Φιλελλήνων και Ελλήνων της Διασποράς, διοχετεύθηκαν στην Ελλάδα πολλά ευρωπαϊκά όπλα, γαλλικής, ιταλικής και αγγλικής κατασκευής. Μαζί με τουρκικά, αλβανικά, σλάβικα, αραβικά και ανατολίτικα όπλα, κυρίως περσικής προέλευσης, το οπλοστάσιο των πολεμιστών του 1821 ήταν ετερογενές και περιλάμβανε αγχέμαχα και εκηβόλα όπλα.

Από εκηβόλα όπλα χρησιμοποιήθηκαν τουφέκια, όπως το ευρωπαϊκό μουσκέτο και ο σισανές και τα λεγόμενα “τρομπόνια”. Όμως το πιο διαδεδομένο όπλο των αγωνιστών του 1821 ήταν το θρυλικό καριοφίλι, σε σημείο που να το προσωποποιούν βαφτίζοντάς το: o Αθανάσιος Διάκος το έλεγε "παπαδιά", ο Καραϊσκάκης "Βασιλική", ο Δημ. Μακρής "Λιάρο". 

Το καριοφίλι ή καριοφύλλι ήταν ένα λεπτόκανο, μακρύκαννο εμπροσθογεμές τουφέκι με μηχανισμό πυροδότησης με τσακμακόπετρα. Έφερε χαρακτηριστική απόληξη στο κοντάκι που θυμίζει ουρά ψαριού ή χελιδονιού και χυτά στολίσματα και ποικίλματα από ορείχαλκο. Το καριοφύλι ήταν ιδανικό για τον κλεφτοπόλεμο, γιατί ενώ αποδείχτηκε δύσχρηστο στις τακτικές μάχες και στρατιές της Δύσης, στα χέρια ενός καλού σκοπευτή και στις τακτικές του αιφνιδιασμού και της ενέδρας ήταν πολύτιμο, ενώ ο υποκόπανός του έπαιζε το ρόλο ροπάλου σε μάχη σώμα με σώμα.

Άλλο εκηβόλο που χρησιμοποιούνταν για μικρότερες αποστάσεις ήταν η πιστόλα. Βραχύκανο, λειόκανο όπλο με μηχανισμό πυρόλιθου ήταν ιδανικό για τη στιγμή που ο αντίπαλος πλησίαζε αρκετά ώστε να μην απαιτείται ιδιαίτερη σκόπευση για την επιτυχή βολή εναντίον του.

Από αγχέμαχα όπλα το πιο γνωστό ήταν το γιαταγάνι, το "αγαπητό όπλον των γενναίων δια την εκ του συστάδην μάχην". Το γιαταγάνι ήταν ιδανικό για γιουρούσια, δηλαδή γρήγορες αιφνιδιαστικές επιθέσεις, λόγω του μικρού του βάρους και του μαζεμένου μεγέθους του σε σχέση με τις πάλες. Οι πάλες ή σπάθες, δεν ήταν τίποτα άλλο από τις οθωμανικές σπάθες kilidj τις οποίες κρεμούσαν οι αγωνιστές στην αριστερή πλευρά τους. Οι πάλες είναι μια παραλλαγή του περσικού και κεντρο-ασιατικού shamshir διαφοροποιημένες όμως ως προς το φάρδος της λεπίδας και την κατασκευή της θήκης.

Αρκετοί αγωνιστές χρησιμοποιούσαν και τον πέλεκυ ως επιθετικό όπλο. Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης χαρακτηριστικά είχε ένα ζευγάρι ασημένιους πελέκεις ενώ πολλοί οπλαρχηγοί είχαν και κεφαλοθραύστες, όπως ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης.

Στην παρακάτω Θεματική Έκθεση θα βρείτε τα πιο γνωστά είδη όπλων και εξοπλισμού, όπως παλάσκες (από το τουρκ. palaska) και μεδουλάρια, μικρές μεταλλικές θήκες στην οποία φυλασσόταν το λίπος που χρησιμοποιούσαν οι πολεμιστές για τη λίπανση και συντήρηση των όπλων τους. Απαραίτητα εξαρτήματα των κλεφταρματολών και εντυπωσιακά δείγματα της τέχνης της αργυροχρυσοχοΐας της εποχής, τα μεδουλάρια έφεραν ποικιλία μοτίβων, παραστάσεις της Θεάς Αθηνάς, δικέφαλους αετούς και άλλα μυθολογικά στοιχεία ή διακοσμητικά μοτίβα. Τα εξαρτήματα φορούσε ο πολεμιστής στο σελάχι του, σε διαμορφωμένες θήκες. Το σελάχι ή σιλαχλίκι ή σιλέφι φοριόταν στη μέση του πολεμιστή, πάνω από την φουστανέλα δεμένο πίσω με μια πλατιά δερμάτινη ζώνη.